Archief van de gemeente Zijpe, 1939-1989

Bereik en inhoud Oorspronkelijke inleidingen en bijlagen De structuur van de gemeente Zijpe. De gemeente Zijpe is een landelijke gemeente in de Kop van Noord-Holland en omvat, na de samenvoeging met de gemeente Petten in 1928 en de gemeente Callantsoog in 1990, de dorpen Burger(vlot)brug, Callantsoog, Groote Keeten, Oudesluis, Petten, Schagerbrug, Sint Maartens(vlot)brug, Sint Maartenszee en ’t Zand. De Zijpe is een grote bedijking uit de "16e" eeuw in noordelijk Noord-Holland. In 1597 volgde de definitieve bedijking. De gemeente Zijpe kenmerkt zich door groene polders, kleurrijke bloembollenvelden, duinen en strand. Historie. Op de kruispunten met de oost/westweggetjes ontstaan in het begin van de "17e" eeuw dorpen. Voorts ontstaan er verspreide boerderijen langs de Grote Sloot en de daaraan evenwijdig lopende zogenaamde egalementsloten. De inwoners van de Zijpe leven vooral van landbouw en veeteelt. Ook is intussen de walvisvaart op Groenland een extra bron van inkomsten geworden. Walviskaken aan het begin van een boerderijpad aan de Korte Belkmerweg en een grafsteen op de begraafplaats van Sint Maartensbrug herinneren daar nu nog aan. In 1822 wordt het gedeelte van het Noordhollands kanaal door de Zijpe gegraven. Dat kanaal biedt zeeschepen een veilige en snelle verbinding met Amsterdam. Eind 1824 is de officiele opening door een marinefregat en een koopvaarder. Toen zijn ook de vlotbruggen gebouwd. In 1845 is de Anna Paulowna polder, ten noorden van de Zijpe drooggemaakt. Tot 1870 was dat onderdeel van de gemeente Zijpe. De spoorlijn Den Helder-Schagen-Alkmaar is in 1865 aangelegd. In de Zijpe wordt Oudesluis aangedaan. De aanleg van het Noordzeekanaal is een harde klap voor noordelijk Noord-Holland. Na de opening ervan in 1876 verdwijnt veel scheepvaart uit deze streken. In de jaren tachtig van de 19e eeuw krijgen de boeren en hun arbeiders het zwaar door de agrarische crisis. Maar door modernisering, inclusief mechanisering, komt men na 1895 uit het diepe dal. In de "20e" eeuw is veeteelt de belangrijkste bedrijfstak in de polder en overal verrijzen zuivelfabriekjes. Toch nam ook kleinschalige akkerbouw in die jaren een aanzienlijke plaats in. De rijksstraatweg Alkmaar-Den Helder, langs het Noordhollands kanaal, was in de jaren twintig niet meer dan een paardenpadje. Door de voortgaande ontwikkeling, met name van Den Helder als marinestad, wordt deze verbinding steeds belangrijker. Transport gaat voor de oorlog nog met hondenkarren, maar ook vooral per boot. De beurtschippers hebben volop werk. Waterwegen zijn belangrijk en in de jaren dertig wordt in het kader van de werkverschaffing het kanaal Stolpen – Kolhorn aangelegd. De vlotbrug van de Stolpen maakt plaats voor een vaste brug. Tussen 1913 en 1934 rijdt er van Schagen naar Alkmaar een stoomtram door de Zijpe, met o.a. een stationnetje in Schagerbrug en een halte in de Ruigeweg. In 1928 wordt Petten onderdeel van de gemeente Zijpe. Een dorp met een lange en rijke historie. Het was een heerlijkheid en het hoogheemraadschap de Hondsbossche speelt er een belangrijke rol, alleen al als werkgever. Petten wordt in de oorlog vrijwel volledig afgebroken, op last van de Duitse bezetter. Herbouw volgt, iets noordelijker. Al voor de oorlog zien we badgasten langs de Zijperkust. Na 1945 breidt zich dat uit. Eerst langzaam, na 1965 steeds sneller. Campings en bungalowparken verrijzen. Door de samenvoeging met Callantsoog in 1990 wordt het toerisme alleen nog maar belangrijker voor de Zijpe. Intussen veranderen de meeste dorpen enorm van aanzien. De groeiende werkgelegenheid trekt mensen van elders en ook de geboortegolf van na de oorlog wil zelfstandig wonen. Dat leidt tot nieuwbouw alom. Ook neemt het aantal ouderen sterk toe. In 1952 verrijst het moderne Zuiderzon als bejaardentehuis in Schagerbrug. Door de snelle ontwikkelingen voldoet dat later niet meer. Na een intermezzo als opvanghuis voor Vietnamese bootvluchtelingen wordt het omgetoverd tot gemeentehuis. Het Noordhollands kanaal, de N9 en de Grote Sloot doorsnijden de Zijpe van noord naar zuid of omgekeerd. De unieke vlotbruggen in het Noordhollands Kanaal, eigenlijk pontonbruggen, zijn belangrijke schakels in het oost-westverkeer. Echter voor zware trekkers en vrachtwagens minder geschikt. Gemeentewapen. Net als nagenoeg alle andere gemeentes in Nederland voldeed in januari 1815 ook de gemeente Zijpe aan de oproep in de Nederlandse Staatscourant om een gemeentewapen te laten vastleggen. De schout van Zijpe stuurde een ontwerp in. Maar op 18 oktober 1815 kreeg de gemeente een brief van de Staatsraad Gouverneur van Noord-Holland met het verzoek als nog met spoed aan het verzoek te voldoen. Hierop volgde een tijdlang niets, totdat de secretaris van de Hoge Raad van Adel in 1819 de stilte verbrak en daarmee het probleem tegelijk oploste. De secretaris had namelijk het ingezonden ontwerp gevonden tussen de stukken van zijn inmiddels overleden voorganger. Het wapen werd alsvolgt omschreven: “Bestaande in eene Leeuw, houdende in zijne voorste pooten een gestikt lint vastgemaakt aan een goud schild, waarop een gehalsbande Zwaan op een rietveld staande, hetzelve niet behoorlijk in kleuren afgetekend zijnde bevonden.” Hij verzocht de schout nogmaals een exemplaar in te sturen, waarop de kleuren wel duidelijk waren aangegeven. Dat deed de schout. Toen dit eenmaal was gebeurd gaf de Hoge Raad van Adel de gemeente Zijpe in 1820 zijn gemeentewapen. Maar de beschrijving luidde nu wel iets anders, namelijk: “Zijnde een schild van purper, beladen met een zwaan in natuurlijke kleuren, om deszelfs hals een kroon van goud en staande op een groene grond. Het schild van achteren aan een blauw lint vastgebonden door een, op groene grond staande, rode klimmende leeuw”. De verschillen in beschrijving zijn opvallend. Gehalsbande zwaan versus zwaan met gouden kroon om de hals. Het lijkt niet onwaarschijnlijk, dat de zwaan met halsband in het eerste ontwerp duidelijk wilde maken, dat in Zijpe (veel) zwanen werden gehouden als bedrijf. Het ging derhalve om zwanen in gevangenschap. Of door onduidelijkheid in het oorspronkelijke ontwerp òf om het wapen meer uitstraling in het oorspronkelijke ontwerp òf om het wapen meer uitstraling te geven is vermoedelijk de halsband vervangen door de kroon. Op een rietveld staande versus staande op een groene grond. Vermoedelijk is deze wijziging tot stand gekomen door de snelle ontwikkeling van de Polder. De aanvankelijk nog veel voorkomende rietvelden waarbinnen de zwanen door de “heren” werden gehouden maakten plaats voor Grazige weiden. Een schild van goud versus een schild van purper. De kleur purper is zeer ongebruikelijk in de Nederlandse wapenkunde, althans voor gemeentelijke wapens. Purper was hoofdzakelijk voorbehouden aan adellijke wapens. Het lijkt niet onwaarschijnlijk, dat een foutieve uitleg van de zwart-wit afbeelding in 1818, waarop strepen van rechtsonder naar linksboven waren aangebracht, heeft geleid tot de unieke kleur. Daarbij is het opvallend, dat in het “Wapenboek” van A. Schoenmaker (1660-1723) voor Zijpe in het wapen een blauw veld was aangegeven. Gelet op de ontstaansgeschiedenis van de Zijpe en Hazepolder (verworven uit zee) lijkt deze kleur het meest aannemelijk. Overigens komt de kleur blauw nu terug in het lint waarmee de leeuw het schild vasthoudt. De overige symbolen. De Leeuw. De leeuw staat van oudsher symbool voor kracht en moed. Hij komt veel voor in Wapens, zowel op het schild of als vasthouder daarvan. In het gemeentewapen van Zijpe is feitelijk sprake van een “klimmende en aanziende” leeuw. Dat wil zeggen, dat de leeuw op de achterpoten staat en de toeschouwer aankijkt. In de omschrijving van het wapen wordt slechts een “klimmende” leeuw vermeld. Het lijkt dan ook, dat de kop van “onze” leeuw niet juist op de romp staat. Het schild. Het schild symboliseert van oudsher het recht en gezag. Tevens vormde het schild het beschermingsmiddel van de middeleeuwse ridders. Een verwijzing naar de Gemeentelijke taak tot bescherming van haar inwoners is daarmee duidelijk. Tot slot. Het is aardig nog te vermelden, dat het wapen van het voormalige Waterschap De Zijpe en Hazepolder nagenoeg gelijk is/was aan dat van de gemeente Zijpe. Zij het met één verschil: het wapen van de gemeente heeft een staande zwaan, terwijl het waterschapswapen een zwemmende zwaan kent. Een duidelijke verwijzing naar de primaire taak van het waterschap is daarmee gegeven. Aanwijzingen voor de gebruiker Deze inventaris bevat een lijst van te bewaren dossiers van de voormalige gemeente Zijpe over de periode 1938-1989. De lijst is gebaseerd op de Basis-archiefcode 1971 van de VNG, immers het archief was gevormd m.b.v. deze code. In 2008 zijn de dossier-inventarisnummers vervangen door beschrijvende inventarisnummers. Aanvullingen Vanaf 2011 werd deze inventaris herschikt en voorzien van aanvullingen. Waar nodig werden beschrijvingen geanonimiseerd. De toegevoegde archiefstukken, in 2011 voornamelijk betrekking hebbend op de periode rond de Tweede Wereldoorlog, zijn onder de inv. nrs. 1696-1831 in de inventaris terug te vinden. Door samenvoeging van beschrijvingen kwamen de inv. nrs. 950 en 532 te vervallen. Door de aanvulling nam de omvang met ca. 1,80 strekkende meters toe. Openbaarheid Niet alle stukken zijn openbaar.