Nederlands-Hervormde Gemeente (Engelmunduskerk) te Velsen-Zuid

Armenzorg, diakenen en Diaconiehuis: De zorg voor de arme lidmaten was toevertrouwd aan de diakenen, die samen met de predikant en ouderlingen de kerkenraad vormden. Wezen werden aanvankelijk uitbesteed en de verspreid wonende armen werden voorzien van brood, turf en dergelijke. Een stijging van het aantal behoeftigen deed de kerkenraad in 1765 besluiten tot de oprichting van een wees-en armenhuis, ook Diaconiehuis genoemd. In het volgende jaar verwierven zij hiervoor toestemming ('octrooi') van de Staten van Holland, hetgeen bepaalde belastingvoordelen meebracht. In 1767 werd begonnen met de bouw, op het erf van een vervallen huis te Velserbeek dat al sinds 1700 in bezit van de diaconie was en nu werd afgebroken om plaats te maken voor de nieuwbouw. In 1769 werd dit Diaconiehuis in gebruik genomen. Verantwoording van de inventarisatie: Bij de herinventarisatie zijn de drie aanvullingen en het oud archief samengevoegd. Dit was de meest praktische oplossing omdat geen van deze aanvullingen een afgeronde periode betrof. De eigendomsbewijzen waren door Brouwer chronologisch beschreven zonder rekening te houden met de samenhang en of zij tot het archief van de kerkvoogdij of dat van de diaconie behoorden. Bij de herinventarisatie is dit onderscheid alsnog gemaakt en zijn de retroacten bij de betreffende transportakte gevoegd. De Engelmunduskerk: Kern van de Hervormde Gemeente Velsen-Zuid is de Engelmunduskerk, gebouwd op historische grond. Rond het jaar 700 kwamen, onder de bezielende leiding van Willibrordus, de eerste missionarissen naar dit deel van Holland om het Christelijk geloof te verspreiden. Volgens de overlevering bevond zich onder hen de Angelsaks Engelmundus, die op een bescheiden heuvel in het door overstromingen geplaagde gebied van het dorpje Felisa een houten kerkje liet bouwen. Hij zou tevens de eerste pastoor van dit kerkje geweest zijn. Ook een andere bekende missionaris, Bonifatius, zou er, zo rond 720, gepreekt hebben. Na de dood van Willibrordus werd de kerk eigendom van het door hem gestichte Luxemburgse klooster Echternach. In 1156 was Echternach, na de nodige conflicten met de bisschop van Utrecht, die gesteund werd door de Hollandse graven, bereid om afstand te doen van zijn rechten op de kerken en goederen in Holland in ruil voor land op Schouwen. Het grondgebied: Het grondgebied van de parochie viel ongeveer samen met dat van het Ambacht Velsen. Tot de rechten van de ambachtsheer of -vrouw behoorde het verlenen van goedkeuring aan de beroeping van een nieuwe predikant. Gedurende de laatste twee eeuwen heeft het grondgebied van de kerkgemeente nogal wat wijzigingen ondergaan. In 1844 kreeg Santpoort een eigen kerk en werd daarmee een afzonderlijke kerkgemeente. IJmuiden, ontstaan door de aanleg van het Noordzeekanaal, kreeg een eigen kerk in 1911. In 1927 splitste Velseroord, later IJmuiden-Oost genoemd, zich af. School en schoolmeester: Hoewel we er in de bronnen niets over vermeld vinden, lijkt het aannemelijk dat Velsen vóór de Reformatie een parochieschool had. Het oudste bewijs voor de aanwezigheid van een school in het dorp stamt uit 1595. In een in dat jaar aan de Ambachtsvrouw aangeboden rekest betreffende het herstel van de kerk, wordt vermeld dat de diensten wegens de deplorabele staat van het kerkgebouw gehouden worden in de school. Helaas wordt de plaats van het schoolgebouw niet genoemd, maar het is best mogelijk dat het al stond op de plaats waar wij het in de 18e eeuw vinden: ten westen van de kerk tegenover de toren, op de plaats van het huidige Kerkplein 3. Openbaarheidsbeperking: Stukken jonger dan vijftig jaar zijn slechts in te zien met schriftelijke toestemming van de bruikleengever. Het kerkbestuur: Het bestuur van de kerkelijke gemeente was in handen van de kerkenraad, die oorspronkelijk bestond uit de predikant, twee ouderlingen en twee diakenen. Dit aantal werd langzaamaan uitgebreid tot de huidige tien ouderlingen en zes diakenen. Aanvankelijk werden de kerkenraadsleden gekozen door de (mannelijke) lidmaten. In 1867 werd hiervoor een speciaal kiescollege ingesteld, bestaande uit de kerkenraad en twee maal zoveel 'gemachtigden' als de kerkenraad leden telde. Deze gemachtigden werden gekozen door de stemgerechtigde lidmaten. Archiefzorg: Van het middeleeuwse parochiearchief is slechts één stuk in Velsen bewaard gebleven, een in het Latijn geschreven akte uit 1393 betreffende op het Sint Andries altaar gevestigde vicarieën (inv.nr. 361Y). Dit stuk is door Van Doorninck beschreven in zijn inventaris van het Oud-archief van Velsen. Waarschijnlijk was het ten gevolge van de Reformatie in het archief van het Ambachtsbestuur van Velsen terecht gekomen. Bij de recente herinventarisatie van dat archief is dit stuk eruit gehaald en bij het kerkarchief gevoegd. Geraadpleegde literatuur: Calkoen, H.J., De Engelmunduskerk te Velsen. Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente "Velsen-Zuid", 1972.