O.V. Henkel en A. Hallema, Drie eeuwen Protestantisme ten Zuiden van de Moerdijk, Den Haag 1948. A. Hallema, De Schoomeester-koster in de Baronie van Breda omstreeks het midden der 17e eeuw (Sinte Geertruydtsbronne, jg 5, 1928, blz. 21-30, 49-60, 112-118; jg 6, 1929, blz. 10-19). A. Hallema, De confiscatie der kerkelijke goederen in de Baronie van Breda (Sinte Geertruydtsbronne, jg 8, 1931, blz. 164-168). A. Hallema, Toen het bestand ten einde liep. Moeilijkheden van ex- en interne aard voor de Hervormde Kerk in West-Brabant rond (Ned. Arch. Kerkg., dl 42, 1957, blz. 12-39). Zij werden door de particuliere Particulier genoemd, omdat het geen synode was van de gehele toenmalige provincie Holland. synode van Zuid-Holland in haar vergadering van 8 oktober-6 november 1618 (artikel 3) erkend als een halve classis J. Reitsma en S.D. van Veen, Acta der provinciale en particuliere synoden, deel III, Groningen 1894, blz. 292. , dat wil zeggen twee in plaats van vier afgevaardigden naar de synode. Het volgend jaar verzocht de classis Breda evenals de classis Buren als een gehele classis te worden erkend. Zij telde echter nog slechts 10 gemeenten en het is derhalve begrijpelijk dat het verzoek werd aangehouden. Over een verzoek in 1626 om vergroting van de classis met de gemeenten Geertruidenberg, Hooge Zwaluwe en Lage Zwaluwe, behorende tot de overwaterse ring van de classis Dordrecht is in 1629 nog niet beslist en daarna kwam het in de synodevergaderingen niet meer ter sprake. Wel werd het aantal gemeenten uitgebreid tengevolge van de vrede van Munster en de 'politieke reformatie'. De synode was in 1648 dan ook bereid de classis Breda als gehele classis te erkennen en het volgende jaar werd hiertoe besloten. Het zou echter nog wel enige tijd duren voordat zij werd opgenomen in de toerbeurt van de classes, waar de jaarlijkse synodevergadering werd gehouden. Dit zou eerst in 1686 gebeuren en daarna weer, omdat er toen elf classes waren, precies om de elf jaar. Waarschijnlijk vond deze late opname in de vergaderplaatsen haar oorzaak in de geografische ligging. Anderzijds leidde een voorstel van de kerkeraad van Breda in 1639 tot het instellen van een eigen Brabantse synode niet tot enig resultaat. Dit voorstel werd gedaan kort na de periode dat de classis niet normaal kon functioneren door de spaanse bezetting van Breda (1625-1637). Toch bevat het actaboek een overzicht van althans in de jaren 1625 t/m 1630 genomen besluiten. A. Hallema, Enkele documenten betreffende kerkelijke zaken in de Baronie van Breda gedurende 17e eeuw (Sinte Geertruydtsbronne, jg 10, 1933, blz. 24-32). Aanwijzingen voor de gebruiker : Archiefbescheiden jonger dan 50 jaar zijn, tenzij voor wetenschappelijk onderzoek, niet openbaar. A. Hallema, De Hervormde Kerk in Brabant contra Frederik Hendrik (Brabantia, jg 8, 1959, blz. 279-289). Tot 1816 behoorde de classis Breda dus tot de particuliere synode van Holland (althans in theorie, in feite niet meer na 1809). Met de invoering van het Algemeen Reglement in genoemd jaar werden de classes 's-Hertogenbosch, Breda, Heusden en Eindhoven bijeengebracht in de kerkprovincie Noord-Brabant, die in 1875 zou worden samengevoegd met de kerkprovincie Limburg. Historisch overzicht : De classis Breda ontstond in de zomer van 1614 door afsplitsing van de classis Dordrecht. Van dat allereerste begin zijn er geen geschreven acta aanwezig. Deze beginnen met de vergadering van 31 augustus 1616. Er waren toen negen predikanten: Hendricus Boxhorn (Breda), Cornelius Hanecopius (Breda), Paulus Hoen van Hoensbroeck (Gilze en Chaam), Guilhelmus Verhoeven (Zundert), Antonius Plancius (Oosterhout), Abrahamus Muusholius (Breda), Gualtherus Pomeranus (Leur), Bartholomeus Nicolai (Terheyden) en Joannes Lemnius (Prinsenland). Verwijzing naar archiefstukken uit dit archief geschiedt door (volledig): Brabants Historisch Informatie Centrum, toegangsnummer 255 Classis Breda Nederlands Hervormde Kerk, 1538-1990 , inv.nr. ... (verkort): BHIC, 255 Classis Breda , inv.nr. ... Bijlage: literatuur : J.P. van Dooren, Het Protestantisme in Breda tijdens het Twaalfjarig Bestand (Jaarboek De Oranjeboom, dl 25, 1972, blz. 32-47). A. Hallema, Hoe in de 17e eeuw in de Bredasche Baronie de kerkelijke goederen zoek raakten (Sinte Geertruydtsbronne, jg 6, 1929, blz. 97-105). J. Kalf, De monumenten in de voormalige Baronie van Breda (De Monumenten van Geschiedenis en Kunst in de provincie Noord-Brabant, eerste stuk), Utrecht 1912 (ongew. herdruk, Arnhem 1973). A. Hallema, Oranje en de Hervormde Kerk in West-Brabant van 1614-1619. De verhouding van de in 1614 gevormde classis Breda tot die van Dordt ten zuiden der grote rivieren en gedurende enkele jaren van het Bestand (Ned. Arch. Kerkg., dl 41, 1956, blz. 13-40). A. Hallema, Ontbindende factoren in de Hervormde Kerk van West-Brabant kort na het 12-jarig bestand (1621-1625) (Ned. Arch. Kerkg., dl 43, 1959, blz. 22-50). W. Meindersma, Over het Protestantisme in Westelijk Brabant (Ned. Arch. Kerkg., blz. 297-321). De reeds genoemde 'politieke reformatie' heeft in de classis Breda niet een strekking gehad als in oostelijk Brabant. De meeste gemeenten in de classis Breda bestonden in 1648 reeds ongeveer dertig jaren en te Breda zelf dateert de gemeente, zij het met een drietal onderbrekingen van elk ongeveer tien jaren, vanaf de begintijd van het gereformeerd protestantisme in Nederland. Nauwelijks kwamen er dan ook kunstmatig in stand gehouden miniatuurgemeenten bij. Dit blijkt ook hieruit dat er in het begin van de 19e eeuw slechts drie gemeenten hun zelfstandigheid verloren. W.J.F. Juten, Het Protestantisme in westelijk Noord-Brabant tijdens het twaalfjarig bestand (Taxandria, jg 22, 1915, blz. 87-101).