Lomm, 'Evacuatie'

Het monument 'Evacuatie' herinnert de inwoners van Lomm (gemeente Arcen en Velden) aan de algehele evacuatie van de plaatselijke bevolking in januari 1945. Dit kruis werd geplaatst uit dankbaarheid voor hun behouden terugkeer en voor de bevrijding van Lomm. Na een voorspoedige opmars door Noord-Frankrijk en België waren de Amerikanen van de 30ste infanterie 'Old Hickory' erin geslaagd het grootste deel van Zuid-Limburg te bevrijden. Vervolgens wilden de geallieerden op 17 september 1944 met een groot offensief (operatie 'Market Garden') vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland veroveren, door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Vanuit België moesten grondtroepen over de veroverde bruggen naar het IJsselmeer optrekken. Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para's werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe. Op 19 september stagneerde ook de Amerikaanse opmars in Zuid-Limburg, enkele kilometers ten noorden van Sittard. De bezetter had stelling ingenomen bij twee bruggenhoofden: zowel op de westelijke Maasoever in Noord- en Midden-Limburg als in het gebied tussen Roermond en Susteren, begrensd door de Roer en de Maas (de 'Roerdriehoek'). In de daaropvolgende maanden ontstond in deze frontlinie een zware en bloedige strijd, waaronder ook de burgerbevolking zwaar te lijden had. In de avond van 13 januari 1945 kregen de inwoners van de gemeente Arcen en Velden een ultimatum opgelegd: de volgende morgen moest iedereen naar het Duitse Straelen vertrekken, waar treinen zouden klaarstaan om de evacués naar de noordelijke provincies te voeren. Op deze wijze zou het gebied beter verdedigbaar zijn. In de dagorder van Heinrich Himmler werd er bij de militairen op aangedrongen: 'Behandeln Sie die Menschen gut, denn denken Sie immer daran, es sind Germanen, die später zum Reich gehören werden.' De volgende ochtend werden de burgers door 300 leden van de Grüne Polizei uit hun huizen en noodverblijven gejaagd, met 25 kilogram 'Gepäck pro Mann'. Acht Veldenaren probeerden nog de Maas over te steken naar de bevrijde westoever. Twee van hen konden met een kano de overkant bereiken, maar volgende pogingen mislukten. Toen een van de vluchtelingen in het koude water sprong, werd hij door Duitse militairen beschoten. Niemand heeft hem ooit teruggezien. De overigen werden op de oostelijke oever aangehouden en door een Duitse wachtpost opgebracht om te worden gefusilleerd. Tijdens de tocht viel een van de Veldenaren in een loopgraaf. Hierdoor kwamen hij en een toegesnelde lotgenoot achter de Duitse militair te lopen. Samen overmeesterden ze de militair en lieten hem bewusteloos in een sloot rollen. De volgende ochtend vertrokken zij alsnog met hun familieleden naar Straelen. De inwoners van Lomm werden onderworpen aan een zware voettocht van elf kilometer die via de met sneeuw bedekte Hanikerweg naar Duitsland liep. Huisdieren liepen nog een eindje met de stoet mee, maar bleven ten slotte eenzaam en verdwaasd achter. Amper de grens over, kwamen stoeten Duitse paarden en karren de voortschuifelende evacués al tegemoet om de huizen en boerderijen in Arcen, Lomm, Velden, Schandelo te plunderen. De uitgeputte mensen werden voortdurend door de Grüne Polizei opgejaagd. In Straelen werden de mensen pas na uren wachten in veewagons gestopt. Op de bodem van de wagons lag een bevroren mengeling van koemest, paardenvijgen en stro, die ging smelten onder de warme lichamen. Via Winterswijk en Zwolle arriveerden de evacués de drie noordelijke provincies. Daarna werden de evacués over vele dorpen en gehuchten verspreid. Pas in de loop van de maand mei konden de meesten van hen naar Noord-Limburg terugkeren. Onthulling Het monument is tijdens het bevrijdingsfeest van 31 augustus 1945 ingezegend door pastoor M. Arts. De bewoner van Hanikerweg 52 (J.G. Janssen) draagt zorg voor het onderhoud van het gedenkteken.