Graanhandelsfirma A. Jeronimus, Middelburg en gelieerde firma's, 1881-1949

Inleiding De oorsprong van de Firma Albt. Jeronimus en de met haar geliëerd geweest zijnde firma's is te vinden in de handel van Jan Rokus Jeronimus, geboren te Veere op 17 december 1812, overleden te Koudekerke op 10 februari 1880, gehuwd op 8 november 1839 met Fokje Hendriks, geboren te Sappemeer op 27 juni 1816, overleden te Middelburg op 13 mei 1886. Jan Rokus Jeronimus, zoon van de landbouwer Jan Jeronimus, welke laatste zich door het verbranden van zijn hofstede onder Wissekerke genoodzaakt zag zich te Veere te vestigen, werd later schippersknecht en vervolgens zelfstandig schipper. Op één zijner reizen in het Limburgsche kocht hij wat rogge en verhandelde die op Walcheren. Geleidelijk begaf hij zich meer en meer in de graanhandel, doch toen hij bemerkte, dat Veere ongunstig gelegen was om van verschillende landbouwers in het meer westelijke deel van Walcheren te kopen en geleverd te krijgen, vestigde hij zich omstreeks 1845 te Middelburg. Naast en behalve zijn zich steeds ontwikkelende graanhandel, ontwikkelde zich ook zijn beurtschippersbedrijf op Rotterdam, zodat hij enige tijd verschillende vaartuigen in de vaart had. Uit het opgemelde huwelijk werd op 25 september 1842 te Veere Albertus Jeronimus geboren, overleden te Middelburg op 31 maart 1916. Deze maakte zich in 1869 zelfstandig van zijn ouders en breidde de graanhandel geleidelijk uit tot de exporthandel van peulvruchten en zaden, zodat het zwaartepunt, ook in verband met de gewijzigde culturen, verlegd werd van de graanhandel op de peulvruchten- en zadenexport. Hij was op 25 juni 1869 gehuwd met Elisabeth Gouka, geboren te Middelburg op 15 augustus 1842 en overleden aldaar op 26 april 1913. In 1883 stichtte hij met de heer A. de Koster te Leiden, de Middelburgsche Broodfabriek onder de firma Jeronimus & Co., welke firma enkele jaren later in gemeen overleg werd ontbonden, toen de heer De Koster de meelfabriek 'De Sleutels' te Leiden stichtte onder de firma de Koster & Co. Omstreeks 1894 werd nog in exploitatie genomen de Goudsche Broodfabriek. Van al deze ondernemingen zijn sporen terug te vinden in de correspondentie. Deze laatste onderneming werd in het eerste decennium van de twintigste eeuw geliquideerd. In 1899 werd van de firma Spoors & Sprenger overgenomen de olieslagerij Luyk, waarvoor met de heer J.B.A. van den Bergh werd opgericht de firma Jeronimus & Van den Bergh. Deze werd al in 1903 ontbonden (aktes verleden voor notaris A.M. Tak, resp. 5 oktober 1899 en 3 augustus 1903). In 1904 nam hij zijn neef Albertus Jeronimus jr in zijn zaken op, geboren te Antwerpen op 9 februari 1881, gehuwd te Breda op 14 juni 1911 met Maria Johanna Witmer, geboren te Breda op 6 november 1891 (acte verleden voor notaris J. Hosang van 9 februari 1904). In 1911 werden de firma's Albt. Jeronimus, Jeronimus & Co en Jeronimus & Van den Bergh ontbonden en werd Albertus Jeronimus jr enige vennoot (acte voor plv. notaris H.M. Marcusse, waarnemende het kantoor van notaris J. Hosang van 8 juli 1911). Deze liquideerde in 1916 de firma Jeronimus & Co en brak de olieslagerij uit in 1940, terwijl de firma Jeronimus & Van den Bergh werd geliquideerd in 1946. Gedurende al deze jaren werden de zaken met sterk afwisselende resultaten gedreven. Jaren van hoogconjunctuur kwamen voor in de boekjaren 1904/5, 1905/6, 1906/7, 1911/2, 1914/5, 1915/6, 1916/7, 1939/40, 1940/1, terwijl ernstige verliesjaren niet ontbraken. De voorgaande korte geschiedenis van de firma's Jeronimus werd samengesteld door de heer A. Jeronimus jr, kort na de beëindiging van zijn bedrijf. In 1946 schonk hij het archief aan het Rijksarchief in Zeeland. Op 29 september 1960 overleed A. Jeronimus jr op 79-jarige leeftijd in zijn woonplaats Breda (PZC, zaterdag 1 oktober 1960). Diverse medewerkers van het Rijksarchief in Zeeland hebben in de loop der decennia getracht de grote lijnen van het archief op papier te zetten. Een eerste, zeer voorlopig resultaat van deze werkzaamheden wordt in de hierna volgende inventaris gepresenteerd. Gezien omvang, structuur en prioriteiten bij de inventarisatie van archieven blijft het derhalve mogelijk dat ondanks opname van de beschrijvingen in de inventaris bepaalde stukken toch ontbreken, nummers toch niet bestaan of nummers toch onvindbaar blijken te zijn. Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Graanhandel Jeronimus (Jeronimus), inv.nr(s) ..., daarna verkort als: ZA, Jeronimus, inv.nr(s) ... Bijlage: Aantekeningen Het archief is nog maar zeer globaal toegankelijk gemaakt. Voor een beter begrip van de onderdelen van het archief zijn tijdens een eerste inventarisatie de volgende aantekeningen gemaakt: Jan Rokus Jeronimus geb. 17-12-1812 Veere ovl. 10-02-1880 Koudekerke geh. 08-11-1839 met Fokje Hendriks (27-06-1816 Sappemeer-13-05-1886 Middelburg) zoon: Albertus Jeronimus sr geb. 25-09-1842 Veere ovl. 31-03-1916 Middelburg geh. 25-06-1869 met Elisabeth Gouka (15-08-1842 Middelburg-26-04-1913 Middelburg) [een tweede zoon was Adriaan Jeronimus, zie Gens Nostra 53 (1998) 142] neef: Albertus Jeronimus jr geb. 09-02-1881 Antwerpen ovl. 29-09-1960 Breda geh. 14-06-1911 Breda met Maria Johanne Witmer (06-11-1891 Breda-13-08-1990) in 1899 in Middelburg komen wonen en later de zaak overgenomen Firma Albt. Jeronimus & Co Albertus Jeronimus sr 1869 ? 'Reederij' beurtschippersbedrijf [vgl. bv. inv.nr 97: 'Kassa', 1892 nov. 23: 'Aan Reederij De Vrouw Maria en De Jonge Albert'] Middelburgsche broodfabriek onder de firma Jeronimus & Co Albertus Jeronimus sr A. de Koster 1883 enkele jaren later ontbonden Goudsche Broodfabriek c. 1894 1900-1910 geliquideerd Firma Jeronimus & Van den Bergh Albertus Jeronimus sr J.B.A. van den Bergh 1899 opgericht (akte A.M. Tak 5-10-1899) 1903 ontbonden (akte A.M. Tak 3-8-1903) exploitatie van de olieslagerij Luyk (overgenomen van Spoors en Sprenger) [registers 'oliemolen' beginnen allen op 1 juli 1899] - 'oliemolen' - 'oliemolen Luijk' - 'stoom-olieslagerij Luijk' - 'olieslagerij 'Luijk' voorheen Spoors & Sprenger' - 'Jeronimus & Van den Bergh' Archief: - graanzaak (waarin opgenomen de broodfabriek) - oliemolen (stukken tot 1930) VROA 1946, 4 (56); 1947, 2 (59) Handschriftenverzameling RAZ: 919: Verzameling eigendomsbewijzen e.d. van huizen, 1792-1930, toebehorend of toebehoord hebbende aan de heer A. Jeronimus. 16 omslagen in 1 portefeuille N.B.: Betreft vrnl. huizen op Kinder- en Korendijk. De stukken zijn door de heer Jeronimus in bewaring gegeven [1950].