Hervormde Gemeente te Kerkwerve, 1741-1984

Inleiding De Hervormde Gemeente te Kerkwerve kreeg eerst in 1614 een eigen predikant. De kleine gemeente werd daarvoor voornamelijk bediend door Zierikzeese predikanten. Van invloed op het feit dat Kerkwerve eerst in de 17e eeuw een predikant kreeg was mogelijk ook gelegen in de omstandigheid dat met name in Nieuwerkerke, het gehucht nabij Kerkwerve, de Rooms-Katholieken zich lang hebben gehandhaafd. Het kerkgebouw in Kerkwerve heeft een veelbewogen historie achter zich. Waarschijnlijk heeft het kerkje ook een toren gehad. Deze is mogelijk in 1575 verbrand, toen Kerkwerve door de Spaanse troepen, tijdens het beleg van Zierikzee, werd geplunderd. Het kerkje werd daarna voorzien van een dakruiter. In 1731 brak brand uit in de 15e eeuwse kerk, waardoor de doop- en trouwboeken verloren gingen. In 1739 werd het kerkje verbouwd. Het bleef tot 1839 in gebruik. Wegens de vervallen toestand moesten de kerkdiensten worden gestaakt en voortgezet in een houten noodkerk, die tegen de kerk werd aangebouwd. In 1899 werd het 15e eeuwse kerkje helaas afgebroken en het volgende jaar werd een nieuw kerkgebouw geplaatst, tegen de oude school. Na de scheiding van kerk en staat moest de Hervormde gemeente zelf haar eigendommen gaan beheren. Voor het beheer werd een college van kerkvoogden in het leven geroepen. De kerkvoogden werden gekozen door een college van notabelen, dat meebesliste in belangrijke zaken en een controlerende taak had. De notabelen werden gekozen door de lidmaten van de gemeente. Voor een kleine gemeente als Kerkwerve, zonder belangrijke fondsen, was het een zware taak een eigen predikant in dienst te houden en daarnaast een kerkgebouw en pastorie naar behoren te onderhouden. Voor het traktement van de dominee kreeg men een rijkssubsidie, maar het onderhoud van de gebouwen bleef voor rekening van de kerkvoogdij. Voor de daaraan verbonden uitgaven ontbrak het nog al eens aan voldoende geldmiddelen. De kerkvoogden stonden voor een zware taak. Het kerkje was oud en vervallen. Het onderhoud vergde daardoor extra veel geld. In 1851 was het gebouw zo vervalen, “dat bij aldien hierin niet spoedig wordt voorzien dezelve met eene geheele slooping bedreigd wordt”. Doordat er geen hemel in de kerk aanwezig was, kon men ’s winters bijna geen diensten houden, wegens de sterke wind of de vorst! Met steun van de Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk, die een fonds had voor noodlijdende gemeenten, kon de kerk in 1853 weer hersteld worden, maar de zo noodzakelijke algehele restauratie bleef achterwege. Met de pastorie was het nog treuriger gesteld. Dit was een klein huisje, bestaande uit twee vertrekken. De kerkvoogdij merkte er over op: “Het moge dus een geschikte arbeiderswoning zijn, maar het moet wel eene geheel onvoldoende predikantswoning worden geacht”. De kerkvoogdij slaagde er in een nieuwe pastorie te bouwen voor f. 5600,-, met steun van het Rijk en de Synode, die elk f. 2580,- bijdroegen. Een derde bezwaar moest nog verholpen worden. Bij gemis aan een consistorie moesten de catechisaties in de kerk worden gehouden. In 1863 en 1864 werd daarin voorzien door een consistorie aan de kerk te bouwen.