Anne de Jong

Louis de Groot heeft van november 1942 tot Kerstmis 1943 op dertien verschillende adressen ondergedoken gezeten. Vervolgens heeft agent Frans Postma, die net deed of hij de veertienjarige jongen arresteerde, hem van Amsterdam naar Joure gebracht, waar Uilke Boonstra en Sjoerd Wiersma* een ondergrondsnetwerk hadden opgezet voor mensen die een schuiladres zochten. Op 3 januari 1944 bracht een lid van het verzet Louis naar het huis van Dirk Onderweegs en zijn vrouw Anne (later Van der Veen)* in Lemmer. - Eigenlijk moesten ze hem op een boerderij in de buurt onderbrengen, maar omdat Louis zo jong was een geen enkele ervaring had op het platteland, besloot het echtpaar Onderweegs dat hij beter bij hen kon blijven. - Zij hadden toen een dochtertje van twee, Bonnetta, en ze namen twee dagen later een joodse baby van zes weken, Robert Wolf, in huis, wiens moeder op haar onderduikadres bevallen was. - Bonnetta beschouwde de twee jongens als haar eigen broertjes, en de vele joodse volwassenen die kwamen en gingen als 'ooms en tantes'. Dirk en Anne nodigden de 'ooms en tantes' voor wie zij elders schuilplaatsen vonden, uit om tijdens de weekeinden op bezoek te komen, zodat ze wat aanspraak hadden. Zij voorzagen hen ook van valse persoonsbewijzen en rantsoenkaarten, en reisden af en toe naar andere delen van het land om recepten op te halen bij een apotheek die de joden al eerder medicijnen had verstrekt. Ook hielden zij de communicatie op gang met familieleden die elders ondergedoken zaten. - Kinderen kregen speciale aandacht. Er werd een beroep gedaan op de plaatselijke middenstand, doktoren en tandartsen om hun goederen en diensten gratis te verlenen, maar als het nodig was betaalden Dirk en Anne schoenen en kleding uit eigen zak. Jonge kinderen werden ingeschreven op de christelijke school en de oudere kinderen kregen privélessen op de adressen waar ze ondergedoken zaten. Dirk combineerde zijn baan als ambtenaar bij de gemeente Lemsterland met zijn activiteiten voor de ondergrondse verzetsbeweging. - Dirk en Anne putten kracht en moed uit hun geloof. In de hal van hun huis hing een Bijbelcitaat: 'Verberg degenen die uitgewezen zijn en geef hun schuilplaats niet prijs'. - De familie Onderweegs leefde naar de geboden van de Heilige Schrift, en ze stimuleerden de gelovige joden tot het uitvoeren van hun eigen rituelen. In het voorjaar van 1944 bracht dominee Weessels, wiens kerkdiensten zij altijd bijwoonden, een bezoek aan de ondergedoken joden in Lemmer om samen met hen het verhaal van de uittocht uit Egypte te lezen, als vervanging voor de seider gelegenheid van Pesach. - Toen de ouders en zuster van Louis de Groot door de Duitsers waren opgepakt, spoorde Dirk hen op in Westerbork, via gevangenissen in Den Haag en Amsterdam, waar hij trachtte tabak en sterke drank op de zwarte markt te bemachtigen om ze vrij te krijgen, maar tevergeefs. In juni 1944 luisterde een oplettende telefonist in Lemmer een gesprek af met het hoofdkwartier van de Gestapo in Leeuwarden, de Friese hoofdstad, waarbij de familie Onderweegs verklikt werd. De telefonist waarschuwde Dirk onmiddellijk, en binnen vijftien minuten was de hele familie op de fiets vertrokken. Bonnetta en Louis werden afgezet bij een boerderij in de Echtenerpolder. In augustus gingen zij weer terug naar Dirk, Anne en de baby, die inmiddels in Bolsward waren. - Zij moesten vertrekken toen Louis difterie kreeg en Anne en hun gastheer ook besmet werden. Tegen het eind van september hadden Dirk en Anne zich als 'de heer en mevrouw Lemstra, ouders van Louis, Bonnetta en Robert Lemstra', gevestigd in een huis in Bolsward. Toen de buren, wier zoon vrijwillig bij de Nederlandse afdeling van de Waffen-SS was gegaan, Bonnetta vroeg waar ze vandaan kwam, kon ze zonder aarzelen vertellen wat de 'Lemstra's ' haar hadden geleerd. - Vanaf die tijd namen de activiteiten van de familie Onderweegs in het verzet steeds toe. Hun huis werd het regionale hoofdkwartier van de ondergrondse beweging en Dirk drukte valse persoonsbewijzen, speciale passen en Duitse Legercertificaten. Ook hield hij de radioberichten uit Londen bij, zette zones op achter de linies van de vijand waar wapens, radio-apparatuur en agenten konden worden gedropt, en nam deel aan het inzamelen, verbergen en distribueren van wapens en werktuigen, alsmede aan de organisatie van paramiltaire eenheden. - Weldra raakten de Duitsters geobsedeerd door Paul Lemstra, en tegen het eind van 1944 werd hij beschouwd als zo'n gevaarlijk individu dat er een bevel uitgeschreven werd om hem ter plekke neer te schieten als hij ontdekt werd. Begin 1945 werd Dirk door een lid van het verzet, die alle telefoontjes van het hoofdkwartier van de Gestapo afluisterde, gewaarschuwd dat de Duitsters op weg waren om Paul Lemstra aan te houden, en dus moest de familie opnieuw vluchten. Zij gingen uit elkaar, maar hielden contact. - Bolsward werd in april 1945 door de Canadezen bevrijd, en enkele weken later keerde de familie Onderweegs naar Lemmer terug, waar zij herenigd werden met de 33 joden die zij van de ondergang hadden gered. - Op 6 januari 1992 ontving Dirk Onderweegs het Commemorative Citizenship van de staat Israël. -Op 18 1972 werden Dirk Onderweegs en zijn vrouw Anne van der Veen-de Jong (voorheen Onderweegs) door Yad Vashem erkend als Rechtvaardigen onder de Volkeren. -Literatuur - Flim, Bert Jan, Omdat hun hart sprak. Kampen 1996, p. 315.

Bron: Een Laatste Saluut