Debora Delden

Debora (Bora) Delden was de zus van Stella Stoppelman-Delden, de schoondochter van mevrouw Stoppelman (de hospita van Jan en Miep Gies). Zij was dienstbode en in opleiding tot kostuumnaaister. Midden 1943 dook Deborah samen met haar zus Stella onder bij de familie Adriani aan de Hoefloo in Laren. Ook haar zwager Max Stoppelmam zat vanaf eind 1943 ondergedoken bij de Adrianis. Volgens Max koos Deborah tijdens een conflict tussen mevrouw Adriani en haar zoon partij voor de moeder. Op 12 april 1944 werden ze na verraad gearresteerd. Ook mevrouw Adriani werd gearresteerd en ze werden allen afgevoerd naar het Huis van Bewaring aan de Amsterdamse Weteringschans. Adriani kwam vrij, maar de onderduikers werden op 18 april 1944 overgebracht naar Westerbork, waar ze werden ondergebracht in barak 67, de strafbarak. Enkele weken later werden ook broer Abraham Delden en jongere zus Rosalina Delden gearresteerd. Zij kwamen op 17 mei 1944 in Westerbork aan. De familie werd op 19 mei 1944 gezamenlijk met het zogenaamde zigeunertransport naar Auschwitz gedeporteerd. Het ging om een transport van in totaal achttien wagons. Vijf wagons waren voor de (naar schatting 245) zigeuners, waarvan ongeveer 123 kinderen. Deze wagons waren met een ‘Z’ gemarkeerd. De andere wagons waren voor Joodse gedeporteerden en hadden een Jodenster op de wagons. Het transport van 19 mei 1944 werd door kampgevangene Rudolf Breslauer op film vastgelegd, ook het moment kort voordat de deur van een van de wagons werd gesloten. Zo legde hij op ook een inmiddels wereldberoemd beeld van de nazi-vervolging vast: het Sinti-meisje Settela Steinbach bij een van de wagondeuren. Abraham Deldden werd vrijwel direct na aankomst op 24 mei 1944 vermoord in Auschwitz, Rosalina op 30 september 1944. Oudste broer Aron en diens echtgenote Rebecca Visjager waren al op 21 juli 1942 gedeporteerd naar Auschwitz en werden daar op 30 september 1942 vermoord. Hoe en wanneer Stella Stoppelman-Delden uiteindelijk in Bergen-Belsen terechtkwam, is vooralsnog niet bekend, maar zij kwam daar op 5 december 1944 om het leven op 24-jarige leeftijd. Debora overleefde zwaar verzwakt de kampen. Otto Frank verbleef na de bevrijding van Auschwitz enkele weken in Katowice en noteerde op 11 maart 1945 'Borah Delden' in zijn notitieboekje. ebora Delden maakte vervolgens tot Marseille dezelfde terugreis. De bootreis aan boord van de SS Monowai ging via Istanbul, Kreta, Sardinië en Corsica en uiteindelijk kwamen zij aan in Marseille. Volgens Max Stoppelman is Debora tijdens deze reis aan boord overleden, maar op een door het Centraal Registratie Bureau voor Joden samengestelde lijst van Joodse overlevenden staat dat zij ziek achterbleef na aankomst in Marseille op 27 mei 1945. Daar overleed ze drie weken later op 23 juni 1945. Ze werd in Marseille begraven. Max Stoppelman kwam in een buitenkamp van Flossenburg terecht, maar overleefde de oorlog. In juli 1945 keerde hij terug in Amsterdam. Bron persoonsgegevens. Adressen: Waterlooplein 150-152, Amsterdam; Rijnstraat 209 II (’41).

Bron: https://research.annefrank.org/nl/personen/92198be6-6c7c-4f5b-b8ff-c1fb215fad48/