Irawan Soejono: Het verzet van ‘Henk van De Bevrijding’

De jeugd van Irawan Soejono

Irawan Soejono wordt op 24 januari 1920 geboren in Pasuruan, een stadje op Oost-Java, in een adellijke Javaanse familie.  Zijn vader is de Indonesische politicus Pangeran Adipati Ario Soejono, een lid van de Volksraad en op dat moment regent van Pasuruan. Vader Soejono staat bekend als een gematigde nationalist die voor grotere bestuurlijke zelfstandigheid van Indonesiërs pleit bij de Nederlandse regering. Ondanks zijn soms kritische houding, maakt hij snel carrière in de Nederlandse politiek. Mogelijk heeft dit later invloed op de politieke overtuiging van zijn zoon Irawan.

Verhuizingen

Van juli 1930 tot 12 mei 1932 woont de familie tijdelijk in Den Haag wegens een economische opdracht van vader Soejono. Terug in Batavia (Jakarta) wordt Irawan toegelaten op het Bataviaasch Lyceum. Hier gaat hij samen met de latere verzetsdeelnemer Peter Tazelaar naar school. Op 28 december 1934 verhuist het gezin wederom naar Den Haag. Als vader Soejono op 29 februari 1940 lid wordt van de Raad van Indië, keert hij terug naar Nederlands-Indië. Irawan blijft achter om zijn eindexamen te halen. Als Duitsland enkele maanden later Nederland bezet, is de familie dus van elkaar gescheiden. Vader Soejono komt uiteindelijk via Australië in Engeland terecht en wordt benoemd tot minister in de Nederlandse regering in Londen. Ondanks de Duitse bezetting van Nederland gaat Irawan in september 1940 in Leiden studeren.  

Indonesisch studentenverzet in Leiden

In Leiden sluit Irawan zich aan bij Perhimpunan Indonesia (PI), de studentenvereniging voor Indonesische studenten in Nederland. Deze studentenorganisatie begon als gezelligheidsvereniging, maar was in de jaren 20 steeds politieker geworden. Ten tijde van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is PI een antikoloniale organisatie die streeft naar een onafhankelijk Indonesië.  De PI keert zich al jaren voor de bezetting faliekant tegen het fascisme en pleit voor samenwerking met de Nederlandse autoriteiten tegen het oprukkende nationaalsocialisme. De PI is vooral in Leiden zeer actief aangezien hier veel Indonesische studenten studeren. Als Nederland in 1940 wordt bezet en er eind 1940 steeds meer anti-Joodse maatregelen worden ingevoerd, neemt ook het verzet onder deze studenten toe. In totaal zijn er tijdens de bezetting tussen de 60 en 110 Indonesische studenten actief lid van de PI. Prominent PI-lid en vriend van Irawan, Alex Ticoalu vat de rol van PI in juni 1945 als volgt samen: 

“In de strijd voor de bevestiging van de democratie in Indonesië, in de strijd voor het zelfbeschikkingsrecht van het Indonesische Volk, gaat het niet aan de democratie alleen voor Indonesië te bevechten, maar overal voor haar in de bres te springen, waar zij maar belaagd wordt. […] Wanneer de Perhimpunan Indonesia consequent wil strijden voor de democratische rechten van het Indonesische Volk, dan heeft zij de democratie te verdedigen overal, waar zij belaagd wordt en tegen een ieder, die daaraan probeert afbreuk te doen.” - De Bevrijding, 2 juni 1945.  

Studentenverzet

Op 26 november 1940 protesteert de Leidse hoogleraar en decaan van de rechtenfaculteit Rudolph Pabus Cleveringa tegen het ontslag van Joodse collega’s. Na zijn befaamde protestrede breken er stakingen uit in de Universiteit van Leiden. De Indonesische studenten in de PI zijn nauw betrokken bij de organisatie van deze stakingen. Als reactie worden de universiteit van Leiden en de Technische Hogeschool Delft gesloten door de Duitse bezetter. Daarnaast worden studentenverenigingen verboden en ook Perhimpunan Indonesia moet eraan geloven. Irawan besluit daarom zijn studie ergens anders voort te zetten en schrijft zich in Amsterdam in bij de studie sociografie.

Henk van De Bevrijding

Irawan verhuist eind 1941 naar Amsterdam en woont daar enige tijd samen met zijn zus Mimi. Vervolgens verandert hij diverse keren van adres en woont tot het najaar van 1942 samen met verschillende andere Indonesische studenten. Waarschijnlijk wordt Irawan in deze tijd actief in het verzet. Hij duikt in de loop van 1942 samen met zijn vriend en medeverzetsdeelnemer Slamet Faiman onder in Amsterdam.

Stencilen

Direct na het begin van de Duitse bezetting van Nederland was Perhimpunan Indonesia begonnen met het verspreiden van meerdere illegale bladen. Een razzia onder diverse Indonesiërs in Den Haag op 3 april 1944 brengt echter een einde aan de uitgave van deze bladen. In mei 1944 richten enkele PI-leden, waaronder Irawan, daarom in Leiden het blad De Bevrijding op. Onder de hoofdredactie van Nazir Pamontjak brengt de PI tot mei 1945 drie keer per week het nieuwsblad uit. Irawan (onder de schuilnaam Henk) en zijn vrienden Raden Mas Soeripno (schuilnaam Karel van Delft) en Alex Ticoalu (schuilnaam Theo) en enkele andere PI-leden assisteren daarbij. Irawan is verantwoordelijk voor de technische uitvoering en levert radiotoestellen, papier en de stencilmachines.

Studentencompagnie

Naast zijn verzetswerk bij het blad De Bevrijding is Irawan ook betrokken bij het gewapend verzet. Een groep van 10 Indonesische studenten uit Leiden richt in september 1944 een verzetsgroep op om gewapend verzet tegen de Duitse bezetter te kunnen plegen. Deze ‘studentencompagnie’ wordt opgenomen in de overkoepelende verzetsgroep Binnenlandse Strijdkrachten als Groep IV, Sectie I, Compagnie I. De groep wordt geleid door Soeripno en later door Ticoalu en bestaat exclusief uit Indonesische PI-leden. De groep noemt zichzelf Groep Soeropati naar de antikoloniale verzetsheld uit de late 17de eeuw. Untung Suropati (ca. 1660-1706) was een tot slaaf gemaakte Balinese man die op jonge leeftijd tot soldaat was opgeleid door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), maar later in opstand kwam. Soeropati werd daarom door Indonesische nationalisten als held vereerd. De naam van de verzetsgroep verandert echter na enkele maanden.

Herdenking

Na de bevrijding van Nederland lopen vertegenwoordigers van Perhimpunan Indonesia op 8 mei 1945 mee met de bevrijdingsparade in Amsterdam. In Leiden loopt Groep Irawan mee in de bevrijdingsparade en legt de groep een krans bij het oorlogsmonument Haagsche Schouw. In 1995 wordt in Amsterdam Nieuw-West zelfs een straat naar Irawan vernoemd, de Irawan Soejonostraat. Van de ongeveer 800 Indonesiërs die zich in Nederland bevonden tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen zeker 86 om door deelname in het verzet, oorlogsgeweld, ziekte en ontberingen. Prof. Cleveringa zou zich na de oorlog in een toespraak bij een herdenkingsbijeenkomst richten op de Indonesische verzetsdeelnemers in Nederland: “Want waar er sprake was hier in Nederland van verzet, behoefden wij niet te vragen: ‘Waar zijn nu die Indonesiërs?’ Zij waren er en zij stonden op hun post. Zij hebben hun offers gebracht. Zij waren in de concentratiekampen; zij waren in de gevangenissen; zij waren overal.”