Op 13 mei 1939 vertrekt de SS St. Louis uit de Hamburgse haven met aan boord ruim negenhonderd Joodse vluchtelingen. Ze zoeken hun toevlucht in Cuba, maar worden niet toegelaten. Ook Amerika weigert hulp. Na wekenlange onzekerheid keert het schip terug naar Europa. De vluchtelingen hoeven niet terug naar nazi-Duitsland maar worden opgevangen in Engeland, Frankrijk, België en Nederland. De 12-jarige Hannelore Klein komt met haar ouders in Nederland terecht.
Janneke Jorna | Netwerk Oorlogsbronnen
Joodse vluchtelingen aan boord van de St. Louis proberen te praten met vrienden en familieleden in Cuba, die het aangemeerde schip in kleine boten mochten naderen.
USHMM
Waardeloze visums
Er staan lange rijen bij de consulaten in nazi-Duitsland. Vooral na Kristallnacht proberen Joden een visum te bemachtigen om het land te ontvluchten. Leopold Klein, de vader van Hannelore, regelt zeven visums voor Cuba. Samen met zijn vrouw Louise, dochter Hannelore, twee zussen en de ouders van Louise verlaat hij nazi-Duitsland aan boord van de St. Louis. Op 27 mei gaat het schip voor anker in de baai bij Havana. Hier wacht de vluchtelingen een enorme teleurstelling. De meeste zijn in het bezit van een (tijdelijk) toeristenvisum. Hen wordt de toegang tot Cuba geweigerd. Slechts 22 Joden weten Cuba binnen te komen.
Thema
"Niemand controleerde de bagage, niemand wilde de paspoorten zien. Niemand begreep waarom de passagiers van de St. Louis niet aan land mochten."
Hannelore Klein
Thema
St. Louis in Cuba. United States Holocaust Memorial Museum.
Terug naar nazi-Duitsland?
De stemming onder de vluchtelingen wordt steeds wanhopiger. Om de vele zelfmoordplannen te dwarsbomen wordt zelfs een scheepswacht gevormd. Het schip zet koers richting de Verenigde Staten, maar wordt onderschept door de kustwacht. Ook hier worden de vluchtelingen niet toegelaten. Na wekenlange onderhandelingen en onzekerheid keert het schip terug naar Europa. Op 17 juni arriveert de St. Louis in Antwerpen. Vanuit hier worden de vluchtelingen opgevangen in Groot-Brittannië, België, Frankrijk en Nederland.
Thema
Inez en Renate Spanier tijdens de aankomst van de St. Louis in Antwerpen op 17 juni 1939.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad
Aankomst van de St. Louis in Antwerpen op 17 juni 1939.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad
Opvang in het LLoyd Hotel
Op 18 juni vertrekken 181 vluchtelingen vanuit Antwerpen naar Nederland, waaronder Hannelore. Het gezin moet eerst in quarantaine bij Heijplaat. Daarna worden ze doorgestuurd naar het Amsterdamse Lloyd Hotel. Hier, en op tientallen andere locaties, worden Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland opgevangen.De omstandigheden in het Lloyd Hotel zijn slecht: er is weinig privacy en douches ontbreken.
Bron
Vreemdelingenkaarten
Op vreemdelingenkaarten wordt aangetekend waar iemand vandaan kwam, wanneer hij of zij geboren was en welk beroep hij of zij had. Ook Duitse vluchtelingen uit de jaren dertig zijn geregistreerd.
Meer over Vreemdelingenkaarten
Centrale opvang
Maar dan wordt het Lloyd Hotel ontruimd en de vluchtelingen in fases naar Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork gebracht. De eerste 22 bewoners van het Vluchtelingenkamp Westerbork zijn afkomstig van de St. Louis. In dit kamp verblijft het gezin lange tijd.
De kosten voor de bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork worden betaald door de Nederlandse Joodse gemeenschap via het Comité voor Joodse Vluchtelingen. Het bedrag van 1 miljoen gulden wordt binnen drie dagen bijeengebracht.
Arbeiders van de Rijksdienst voor Arbeidsverruiming bouwen de eerste barakken in het Vluchtelingenkamp. Wanneer de eerste bewoners arriveren op 9 oktober 1939 is het kamp niet af. De vluchtelingen worden ingezet bij de afbouw van het Vluchtelingenkamp.
Thema
Doorgangskamp
En dan vallen de nazi's Nederland binnen. De Joodse vluchtelingen in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork proberen weg te komen. Dit mislukt, na een maand in Leeuwarden keren ze terug naar Westerbork. Het kamp blijft onder het bestaande kampbestuur van het Vluchtelingenkamp, maar al snel neemt hun bewegingsvrijheid af. Vanaf 1 juli 1942 verandert het kamp in Polizeiliches Judendurchgangslager Westerbork. Veel Duitse Joodse vluchtelingen hebben een positie in het kampbestuur en weten hiermee deportatie uit te stellen of zelfs te vermijden.
Thema
Kaart van Hannelore Klein uit de Joodsche Raad Cartotheek, met daarop in het rood de transportdatum van Kamp Westerbork naar Kamp TheresienstadtOorlogsbronnen | Arolsen Archives | Joodsche Raad Cartotheek
Kampkaart van Hannelore Klein uit Kamp TheresienstadtOorlogsbronnen | Arolsen Archives | Ghetto Theresienstadt Card File
"Uiteindelijk zetten de veewagons met onze mannen - vaders, broers en echtgenoten - zich op die trieste ochtend van 28 september 1944 in beweging, richting Auschwitz."
Hannelore Klein
Deportatie
De familie Klein verblijft tot 19 januari 1944 in Kamp Westerbork. Vanwege hun positie als oude bewoners blijven ze lange tijd gevrijwaard van deportatie. Uiteindelijk wordt het gezin gedeporteerd naar Theresienstad. Hier scheiden hun wegen. Vader Leopold wordt op 28 september 1944 naar Kamp Auschwitz-Birkenau gebracht en direct na aankomst vergast op 30 september 1944. Moeder Louise gaat haar man op 4 oktober achterna en wordt op 6 oktober 1944 vergast in Kamp Auschwitz-Birkenau. Hannelore weet het kamp te overleven en wordt met de nadering van de Sovjet-troepen getransporteerd naar Kamp Mauthausen. Hier maakt ze op 5 mei 1945 de bevrijding mee.
Thema
Slachtoffers
Van de ruim 900 Duitse vluchtelingen overleven 254 de Holocaust niet. Negentig van hen zijn in Nederland terecht gekomen en via Westerbork gedeporteerd naar het Oosten.
Personen
St. Louis
Bekijk de slachtoffers die via de St. Louis, Nederland zijn binnengekomen.
Meer over St. Louis
