Starostwo Powiatowe w Łowiczu - Skierniewicach

Dystrykt warszawki łączył 14 dawnych polskich starostw. Starostwa połączone zostały w większe powiaty. 20.11.1939 r. nastąpiło połączenie następujących powiatów w dystrykcie warszawskim: Landkreis Radzymin został dołączony do powiatu Warschau - Land, Landkreis Grodzisk Mazowiecki do powiatu Sochaczew, Landkreis Węgrów został dołączony do powiatu Sokołów. W skład dystryktu warszawskiego wchodziło 10 starostw powiatowych i 1 powiat miejski /stan z 1940 r./: Warschau - Stadt, Warschau - Land, Garwolin, Siedlce, Sochaczew, Grójec, Ostrów, Sokołów, Łowicz, Skierniewice, Mińsk. 07.04.1941 r. liczba powiatów uległa zmniejszeniu do 9-ciu, gdyż zostały połączone powiaty Łowicz i Skierniewice z siedzibą w Łowiczu. W większych starostwach powiatowych utworzono rodzaj ekspozytur władz - komisariaty dla miast i wsi /Land und Stadtkommissariate/ jako placówki administracyjne starosty. Komisariaty dla miast sprawowały bezpośredni nadzór nad miastami i miejską administracją dla wsi - nadzór i zarząd policyjny nad okręgiem wiejskim. Stadtkommissariate utworzono w Siedlcach, Pruszkowie i Łowiczu, a Landkommissariate jako Aussenstelle der Kreishauptmannschaft w miejscowościach: Grodzisk, Żyrardów - Kreishauptmannschaft Sochaczew, Radzymin - Kreishauptmannschaft Warschau Land, Węgrów - Kreishauptmannschaft Sokołów, Skierniewice i Głowno - Kreishauptmannschaft Łowicz, Łosice - Kreishauptmannschaft Siedlce. W roku 1942 nastąpiła zmiana nazw miejscowości w dystrykcie warszawskim, na podstawie zarządzenia z 13.02.1942 skasowane zostały nazwy Mińsk czy Ostrów Maz. Od tej pory używane nazw Mińsk i Ostrów. Charakter i kierunek działania starostw powiatowych sformułowany został w pierwszych zarządzeniach administracyjnych. Pierwsze zarządzenie o odbudowie administracji okupowanych obszarów polskich z 26.10.1939 r. ustaliło podział dystryktów na powiaty i powiaty miejskie. Na czele powiatu stał starosta powiatowy, który kierował całą administracją państwową. W drugim rozporządzeniu o odbudowie GG z 01.12.1940 r. zaznaczono wyraźnie, że starostwa powiatowy /miejski/ reprezentując władzę administracyjną był jedynym zastępcą rządu GG dla powiatu /miasta wydzielonego/. Starosta podlegał szefowi dystryktu. Zarządzenie to ustalało zasadę jedności administracji, to znaczy, że poza władzą starosty powiatowego nie mogła istnieć w obrębie powiatu /miasta wydzielonego/ żadna samodzielna ekspozytura przełożonych władz. Wyjątek od tych postanowień stanowiły sądy, jak również urzędy Niemieckiej Kolei Wschodniej i Niemieckiej Poczty "Wschód" oraz wojsko, policja poza żandarmerią i policją granatową. W stosunku do żandarmerii starosta posiadał jedynie prawo wydawania poleceń /Weisungsrecht/. Urzędy te zobowiązane były do informowania na bieżąco szef dystryktu lub starosty powiatowego /miejskiego/ o swych zarządzeniach, a w ważnych wypadkach, zawiadamiać przed wydaniem zarządzeń. Na czele starostw powiatowych stał Kreishauptmann /starosta/. Był to najniższy stopień niemieckiej władzy administracyjnej w Generalnej Guberni. Oficjalna nazwa kierownika powiatu brzmiała Leiter einer Landkreis - Kreishauptmann, a tytuł kierownika wydziału zamiejscowego Leiter einer Aussenstelle - Landkomissar. 25.01.1940 r. ukazało się zarządzenie przypominające, że nie należy używać nieodpowiednich tytułów jak "Landrat" /Radca powiatowy/, ponieważ do tego czasu tytuły służbowe Landrat i Kreishauptmann używane były jednocześnie. Dla ujednolicenia administracji zalecono stosowanie następujących nazw /zarządzenie z 24.09.1941 r./: W administracji państwowej /im Bereich der Staatsverwaltung/: a) Kreishauptmannschaft - a nie Kreis, Landkreis, b) Stadthauptmannschaft - a nie Stadtkreis, c) Landkommissariat, d) Stadtkommissariat. W administracji samorządowej /im Bereich der Kommunalverwaltung/: a) Gemeindeverband - a nie Kreis, Landkreis; b) Kreisfreie Stadt - a nie Stadtkreis, Stadthauptmannschaft; c) Landgemeinde. Zarządzenia o obsadzeniu stanowisk administracji okupacyjnej na szczeblu starostw ukazały się wcześniej niż zarządzenia ustalające strukturę rządu GG. Administracja cywilna w powiatach ustanowiona była już w 1939 r. Naczelny Dowódca Wosk Lądowych z racji sprawowania władzy wykonawczej na obsadzonych terenach polskich ustanowił starostów powiatowych, jeszcze podczas działań wojennych. Starosta otrzymywał do pomocy tzw. "Verwaltungstrupp", składającą się z 4-5 żołnierzy i dysponującą 2 samochodami. "Verwaltungstrupp" poruszała się bezpośrednio na tyłach walczących wojsk i wkraczała do opanowanego przez wojsko miasta. Głównym zadaniem "Verwaltungstrupp" było ponowne uruchomienie aparatu administracyjnego. W powiatach zachodnich i częściowo na wschodzie dystryktu stanowiska starostów obsadzano jeszcze przed zajęciem Warszawy i Modlina. Po zajęciu Warszawy wszystkie powiaty otrzymały administrację cywilną. Łączność między władzami dystryktu, a starostwami utrzymywano poprzez niemieckich kurierów oraz służbę dalekopisów Polizeiregiment. Placówki starostw borykały się często z problemami kadrowymi. Do realizacji zadań zatrudniano Polaków i Ukraińców. Niemiecka administracja ograniczała się do kierownictwa i nadzoru nad polskimi referatami. Natomiast sprawy dotyczące niemieckich interesantów były opracowywane wyłącznie przez Niemców. Na podstawie rozporządzeń z dnia 6 i 7 września 1939 r. powołano z powrotem do pracy polskich urzędników, leśników, urzędników policyjnych, lekarzy, weterynarzy, inspektorów powiatowych i budowniczych oraz urzędników finansowych. 18.12.1939 r. "Verwaltungstrupp" liczyła jeszcze 5 żołnierzy i znajdowała się w powiatach Siedlce - 1, Łowicz - 2, Skierniewice - 2. 15.02.1940 r. "Verwaltungstrupp" została odwołana. Na początku swojej działalności starostowie realizowali głownie sprawy załagodzenia sytuacji, opracowania zadań dla pracowników starostw oraz wprowadzania w życie rozporządzeń. Administracja powiatowa dzieliła się na 2 piony: Staatliche Verwaltung /administrację państwową/ i Verwaltung des Gemeindeverbandes /administrację zw. gmin/. Urząd starosty obejmował jedynie starostę, zastępcę oraz biuro starosty. W skład administracji państwowej wchodziły następujące grupy: I - Kreishauptmann /starosta/: - Vertreter /zastępca/, - Büro des Kreishauptmanns /biuro starosty/. II - Eingegliederte Ämter /urzędy włączone/: - Angegliederte Ämter /urzędy przyłączone/, - Land u. Stadtkommissare /komisarze miejscy i wiejscy/. Przy tworzeniu starostw powiatowych nie istniały schematy organizacyjne ani jakiekolwiek przepisy ustawowe. Urzędnicy starostwa musieli organizować władzę administracyjną według własnego uznania. Starosta Littschwager wprowadził w sierpniu 1940 r. w Ostrowia Maz. strukturę organizacyjną starostwa z podziałem na referaty oznaczone cyframi dziesiętnymi. Schemat ten nie wszedł jednak w życie. II Zarządzenie z 01.12.1940 r. o odbudowie administracji potwierdziło zasadę, że na czele powiatu stoi Kreishauptmann, będący zastępcą rządu GG na terenie powiatu i podlegający szefowi dystryktu. Jedność administracji uzyskiwano poprzez przyłączenie względnie wyłącznie niemieckich biur, kierowanych przez starostwo, a nie będących jego częścią w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zgodnie z zarządzeniem z 18.04.1941 r. wprowadzającym jednolitą strukturę organizacyjną starostw powiatowych, we władzy starosty znalazły się: A. Der Kreishauptmann /starosta/: Der Stellvertreter des Kreishauptmanns /zastępca/, /Leiter einer deutschen Dienststelle der Kreishauptmannschaft/. B. Amt für Innere Verwaltung /urząd spraw wewnętrznych/: unterstellt: Vermessungsamt /urząd mierniczy/, Amtsarzt, Amtstierarzt, /lekarz urzędowy, weterynarz/. Amt f. Wirtschaft /mit Treuhandwesen/ /urząd gospodarczy ze sprawami powiernictwa/ /unterstellt: - Eichamt/ - /urząd miar/. Amt f. Ernährung u. Landwirtschaft /urząd ds. wyżywienia i rolnictwa/. angegliedert - Wasserwirtschaftsinspektion /inspekcja gospodarki wodnej/. unterstellt: - Wasserwirtschaftsamt /urząd gospodarki wodnej/. Schulamt /urząd szkolny/. C. Angegliedert: Finanzinspekteur, unterstellt: Steuerämter /inspektor finansowy - urząd podatkowy/ Arbeitsamt /mit Nebenstellen/ /urząd pracy z filiami/. Forstaufsichtsamt /urząd nadzoru leśnego/. Bergamt /urząd górniczy /w starostwach Jasło i Kraków/. Unterstellt: Oberforstereien /nadleśnictwo/. Angegliedert oder unterstellt - Strombauinspektion /inspekcja regulacji rzek/. Land u. Stadtkommissare należeli do władzy starosty i podlegali jemu bezpośrednio. Sprawowali na swoim terenie najwyższą władzę wykonawczą, posiadali także władzę policyjną. Przekazywali także zarządzenia i okólniki wójtom i burmistrzom oraz odpowiadali za terminowe dostarczanie tych zarządzeń do Zarządów Gminnych. Warunki wojny narzuciły konieczność zahamowania rozbudowy administracji w GG. Od roku 1942 datuje się uproszczenie administracji. Ostateczna struktura organizacyjna ukształtowała się w 1943 r. Utworzono wówczas referaty ds. młodzieży oraz urzędy ds. policyjnych. Do tej pory funkcje policyjne pełnił starosta przy pomocy Wydziału Spraw Wewnętrznych. Zarządzeniem z 08.07.1943 r. utworzono Amt für Polizeiangelegenheiten, znajdujący się we władzy i w urzędzie starosty. W Warszawie nie powstał wtedy urząd dyrektora policji /przewidziany w starostwach miejskich/, a na jego miejsce utworzono prezydium policji, wyłączone spod kompetencji i nadzoru Stadthauptmanna Warszawy. Prezydentem policji był każdorazowy dowódca SS - i policji na dystrykt warszawski. Na podstawie zarządzenia sekretarza stanu z rządzie GG z 18.03.1943 r. został utworzony Amt fur Jugend w rządzie, dystryktach, powiatach miejskich i wiejskich. W powiatach utworzono Jugendreferaten. Referat ds. młodzieży rozciągał różnorodne formy opieki nad młodzieżą, jak popieranie wychowania fizycznego młodzieży niemieckiej, sprawował nadzór nad rozwojem kulturalnym poza szkołą w dziedzinach filmu, sztuki, muzyki, pracy społecznej. Popierał także prace socjalne Hitler-Jugend jak popieranie uzdolnień, organizowanie wypoczynku dla młodzieży i zabezpieczenie jej przed chorobami. Współpracował nad wychowaniem zawodowym niemieckiej młodzieży oraz popierał rozwój ośrodków HJ - internatów, kwater, schronisk młodzieżowych, wypoczynkowych, obozów, szkół muzycznych, gospodarczych. W 1943 r. powstał pion jednolitej administracji technicznej w GG, utworzony w celu planowego rozdzielenia sił na potrzeby gospodarki wojennej i nadrzędnych zadań w Rzeszy. W tym celu utworzony Technische Zentralamt In Krakau działający od 15.06.1943 r. W dystrykcie warszawskim podlegały mu następujące urzędy: Technische Hauptamt Warschau, Technische Hauptamt Siedlce. Urzędy techniczne przejęły część zadań z następujących dziedzin: budowy naziemnej z rozbudową zakładów zbrojeniowych, budowy dróg, gospodarki energetycznej, robót rzecznych, gospodarki wodnej. Zarządzeniem z 01.12.1940 r. powołana została służba budowlana w GG "Baudienst". Należały do niej: Polnischer Baudienst, Ukrainischer Heimatdienst, Goralischer Heimatdienst. Rejestrację i powołanie do służby budowlanej prowadzili kierownicy Abt. Innere Verwaltung i Abt. Arbeit w rządzie GG. Placówki służbowe Baudienst w GG zostały włączone do Wydziału Spraw Wewnętrznych. Przy urzędzie szefa dystryktu oraz przy starostwach powiatowych i miejskich utworzono placówki służbowe Baudienst. W powiatach został mianowany Baudienstführer. Z dniem 09.12.1939 r. rozwiązano polskie kuratorium i inspektoraty. Na czele nowego kuratorium szkolnego dla dystryktu warszawskiego stanął kierownik referatu szkolnictwa w urzędzie szefa dystryktu. Szczegółowy nadzór nad szkolnictwem sprawować miały inspektoraty szkolne. Sprawy związane z zarządem szkolnym i organizowaniem nauczania załatwiały urzędy szkolne, należące do biura starosty. 16.03.1940 r. ukazało się zarządzenie regulujące sprawy zarządu szkolnego. W siedzibie starostów powiatowych ustanowiono Powiatowych Radców Szkolnych /Kreisschulraten/, posiadających niemiecką przynależność państwową albo przynależność do narodu niemieckiego. Pow. Niem. Radcom szkolnym mogli być przydzieleni w razie potrzeby do pomocy przy sprawowaniu nadzoru szkolnego - inspektorzy szkolni /Schulinspektoren/ w liczbie jeden lub kilku, Polacy wzgl. Ukraińcy. Niemieckich radców szkolnych ustanowiono w następujących powiatach: Warszawa, Sochaczew, Grójec, Garwolin, Skierniewice, Łowicz. W powiatach ostrowskim, siedleckim i mińskim, w których nie było jeszcze szkół niemieckich, starosta pełnił funkcję powiatowego radcy szkolnego do czasu ostatecznego ustanowienia urzędu niemieckiego powiatowego radcy szkolnego. Przy urzędzie starosty utworzone zostały jako urzędy "przyłączone" tzw. Forstaufsichtsämter. Forstinspektionen: Początkowo utworzono 8 wielkich okręgów leśnych w dystrykcie warszawskim jako Forstinspektionsbezirke: I. Ostrów Zachód /do czasu w Wiśniewie, przeniesienie nastąpi/, II. Ostrów Wschód w Ostrowi, III. Radzymin, IV Węgrów, V Sochaczew, VI Warszawa, VII Garwolin, VIII Skierniewice. Liczba ta uległa zmniejszeniu do 7-miu, a przy następnej reorganizacji utworzono 4 duże Forstaufsichtsamter z siedzibami w Ostrowi, Skierniewicach, Warszawie i Sokołowie. Forstaufsichtsamt sprawował nadzór an dutworzonymi nadleśnictwami /Oberforstereien/. Średni obszar każdego nadleśnictwa wynosił 5000-8000 ha lasów każdej kategorii. Personel nadleśnictwa stanowili dawni polscy leśnicy. Cały majątek ruchomy i nieruchomy byłego państwa polskiego uległ konfiskacie. Spisanie, administracja i zużytkowanie skonfiskowanego majątku należało do utworzonej w dniu 15.11.1939 r. Abt. Treuhandstelle fur GG. W powiatach - sprawy powiernictwa połączono z Amt. f. Wirtschaft w ramach biura starosty. Treuhandserschaft rozpoczęła działalność w miesiącu styczniu i lutym 1940 r. i zatrudniała: zastępcę powiernika i inspektora ds. szacunków, sekretarza, buchaltera, kasjera, pomoc biurową, woźnego i 3 robotników. Sprawy gospodarki wodnej należały do placówek Wasserwirtschaftsin -spektionen, działających jako "przyłączone" w urzędzie wyżywienia i rolnictwa. Wasserwirtschaft kierowana była przez Wasserwirtschaftsinspektoure, w ramach ogólnej działalności starostwa. Inspektorzy, wyłącznie urzędnicy niemieccy, kontrolowali podporządkowane polskie Wasserwirtschaftsämter. Istotną rolę odgrywały Strassenverkehrsamter. Urzędy te wchodziły w skład wydziału spraw wewnętrznych w biurze starosty /wymieniane jako "Eingegliedert"/. Strassenverkehrsamt - prowadzili rejestrację pojazdów mechanicznych, organizowanie zaprzęgów do budowy dróg, wywozu drzewa dla urzędów leśnych, organizował transport dla Wehrmachtu. Steuerämtern, Kreiskommunnalkassen i Sparkassen zostały odbudowane i przywrócone do działalności na podstawie zebranych pokwitowań i zaświadczeń. Standesbeamte /jako "Eingegliederte"/ 06.05.1940 r. na podstawie zarządzenia Personalsstandeswesen dla D. Warsz. Utworzone zostały 3 główne urzędy stanu cywilnego w mieście Warszawa, w powiecie Warschau - Land i w powiecie Sochaczew z siedzibą w Żyrardowie. Objęły one obszar i sprawowały fachową opiekę USC. Standesbeamten przy pow. Warschau - Land - należały tu USC w Garwolinie, Siedlcach, Sokołowie, Węgrowie i Ostrowi. Standesbeamten przy Krsh. Sochaczew - należały tu USC w Łowiczu, Grójcu, Skierniewicach i Mińsku. Urzędnicy stanu cywilnego podlegali kierownikowi Abt. Innere Verwaltung, pozostawali także w łączności z Kreisverbandsleitern der Volksdeutschen Gemeinschaft. W dystrykcie warszawskim utworzono 7 Finanzinspekteure /były to urzędy podatkowe/, które nadzorowały po kilka Steueramter. Zasięg każdego urzędu skarbowego odpowiadał dawnemu polskiemu urzędowi. Znajdują się tutaj zarządzenia organizacyjne dot. utworzenia urzędów, plan akt oraz opis statystyczny powiatu z mapa /1:500 000/. Do spraw szkolnictwa zachowało się sprawozdanie z konferencji nauczycieli szkół niemieckich, raporty z uruchomienia szkół niemieckich w starostwie /1940 r./. W aktach zespołu znajdują także odbicie sprawy związane z przesiedleniami folksdojczów /niekompletne/, rejestracją zniszczonych zakładów przemysłowych, werbunkiem robotników polskich z terenu starostwa na roboty przymusowe do Rzeszy /1944 r./, a także sprawozdania z wykorzystania budżetu oraz preliminarze budżetowe.