Waterschap Ovezand, 1592-1959

Inleiding Het waterschap Ovezand had in 1958 een kadastrale grootte van 755 ha, met een belastbare oppervlakte van 653.95.05 ha schotbare gronden en 47.07.02 ha vronen. Het waterschap omvatte de volgende polders of gedeelten hiervan: Blazekop (ged.); Belastbare Grootte:111 ha; Bedijkt: voor 1446 Het waterschap Ellewoutsdijk omvat de overige 15 ha. Calange; Belastbare Grootte:18 ha; Bedijkt: voor 1440 Holle of Oud-Borssele; Belastbare Grootte:59 ha; Bedijkt: 1414 Hollestelle; Belastbare Grootte:91 ha; Bedijkt: 15e eeuw? Waterstaatskaart 1531. Nieuwlande (ged.); Belastbare Grootte:21 ha; Bedijkt: voor 1472 Het wat. Nisse-Stelle de overige 13 ha. Nieuw-Ovezand (ged.); Belastbare Grootte:58 ha; Bedijkt: 1395 Het wat. Baarland de overige 101 ha. Onze Lieve Vrouwe; Belastbare Grootte:7 ha; Bedijkt: voor 1395 Oud-Ovezand; Belastbare Grootte:61 ha; Bedijkt: 1280 St. Anthony; Belastbare Grootte:219 ha; Bedijkt: 1512 Verlorenkost; Belastbare Grootte:25 ha; Bedijkt: voor 1395 Zak (ged.) Ovezandse Zak; Belastbare Grootte:38 ha; Bedijkt: voor 1401 Het wat. Ellewoutsdijk omvat de overige 59 ha. Zak (ged.) Nisse-Zak; Belastbare Grootte:5 ha; Bedijkt: voor 1401 Het wat. Nisse-Stelle en Baarland de overige 7 ha. Het waterschap ligt in de gemeenten Ovezande, Borssele en Driewegen. Ovezand is ontstaan uit een opwas, genaamd Avezand, in het Zwake, waar in 1280 de Oud-Ovezandpolder bedijkt werd. In 1395 erkende hertog Albrecht van Beieren de eigendomsrechten van de heren van 's-Heer Arendskerke, Heinkenszand en Ovezand. Hierna volgden verdere bedijkingen en hield het eiland op afzonderlijk te bestaan door de inpoldering van de Nieuw-Ovezandpolder tegen de polders van West-Baarland. De Hollestellepolder werd in de 15e eeuw? bedijkt. Oorspronkelijk was het een eiland, dat door de bedijking van de St. Anthonypolder in 1512 tegen Borssele werd aangedijkt. De polder is in 1530 ondergelopen, doch werd in 1531 weer beverst. Waarschijnlijk heeft op de plaats waar nu de Hollepolder ligt, de Zellingepolder (185 ha) gelegen, die door de eerste St. Elisabethsvloed van 19 november 1404 is ondergelopen. In 1414 zijn de gronden bedijkt, nadat Philips van Borssele daartoe vergunning had gekregen. In 1953 heeft de polder gedeeltelijk onder water gestaan, doordat de duiker in de Baandijk niet tijdig gesloten kon worden. De St. Anthonypolder werd in 1512 voor de eerste maal bedijkt. Waarschijnlijk is in 1530 de dijk doorgebroken op de plaats waar tegenwoordig de Westeindsche Weel ligt. Ook de weel in de Blazekoppolder is vermoedelijk in dat jaar ontstaan. In 1531 heeft men de dijk verlegd en werd de polder herdijkt. Ook de Zanddijk tussen de Oud-Ovezand- en Verlorenkostpolder is doorgebroken, getuige de hier liggende weel. De grenzen van het waterschap zijn de grenzen van de parochie Ovezand met de ambachten Nisse, Oudeland en Driewegen en de waterstaatkundige grenzen. De Holle-, Hollestelle- en St. Anthonypolder hebben waarschijnlijk aparte heerlijkheden gevormd. Van de Hollepolder is bekend dat Philips van Borssele in 1414 vergunning kreeg tot aanstelling van dijkgraaf en gezworenen. Hieruit blijkt dat de polder geen onderdeel was van de oude watering van Borssele. Waarschijnlijk heeft in het begin van de 17e eeuw de concentratie van deze polders en het waterschap Ovezand onder één bestuur plaats gevonden. Het waterschap sueerde via drie polders en waterschappen. De Zakpolder (Ovezandse-Zak) en de Hollepolder sueerden via het waterschap Ellewoutsdijk, de polders Nieuw-Ovezand, Zak (Nisse-Zak), Verlorenkost en Nieuwlande via het waterschap Baarland en de overige via de Borsselepolder. Het gedeelte van de Blazekop van het waterschap Ellewoutsdijk (15 ha) sueerde via het waterschap Ovezand door de uitwateringssluis van de Borsselepolder. Voor suatie-overeenkomsten, zie inv. no. 65 en 68. In 1958 bestonden er plannen tot verbetering van de uitwatering van de St. Anthonypolder door verlegging van de uitwatering via het waterschap Ellewoutsdijk. In de overlopers van 1592 af komt ook de Nieuwlandekepolder (Nieuwlandepolder) in het Nisse-ambacht voor. In de overlopers van 1592 en 1599 is dit gedeelte niet in de totale grootte van de overlopers opgenomen, wat hierna te beginnen met 1627 wel het geval is. Wat hiervan de oorzaak is, is niet duidelijk. Er mag echter niet de conclusie uit getrokken worden, dat dit gedeelte in de 17e en 18e eeuw tot het waterschap Ovezand behoorde. De rekening van 1734-1735 spreekt hier een duidelijke taal. In enige overlopers van de 19e eeuw zijn ook de in de Louise-, Nieuwe-Kraaijert- en Borsselepolder gelegen gedeelten van het ambacht Ovezand opgenomen. In verband niet de polderconcentratie op Zuid-Beveland werd het waterschap opgeheven en opgenomen in het per 1 januari 1959 nieuw gevormde waterschap De brede watering van Zuid-Beveland. Toch loopt het archief nog verder, doordat het bestuur de lopende zaken in 1959 afwikkelde. Het archief van het waterschap werd in 1840 en 1873 geïnventariseerd door de toenmalige ontvanger-griffiers. In de inventarissen zijn de ingekomen- en uitgaande stukken en de door het bestuur opgemaakte stukken chronologisch en per zaak beschreven. In de inventaris van 1841 echter zijn op de laatste bladzijde de rekeningen uit de 18e eeuw en de overlopers, kohieren en notulen opgenomen. De agenda's na 1873 vormen een voortzetting van de inventarissen. De nummers bevinden zich op de stukken. De oude vorm van het archief bleek niet te handhaven, mede doordat sommige bescheiden aparte series hebben gevormd en de registers die over meerdere jaren liepen moeilijk in dit systeem pasten. Literatuur Provinciale almanak 1958. Van Smpel en Pieters. Zeeland door de eeuwen heen, deel I. M.H. Wilderoma Tussen afsluitdammen en deltadijken, deel III, Walcheren en Zuid-Beveland, 1963. I. Ovaa, Ir. P. van der Sluijs en M.H. Wilderom. Dijkdoorbraken en bodemgesteldheid in Zeeland. Zeeuws Tijdschrift, 1968 blz. 113 e.v.