Reis in een tekening
Een mooie reeks tekeningen vertelt het bijzondere verhaal van Holocaust overlever Alexander Bosman. Hoe overleeft Alexander zijn deportatie en komt hij in Zwitserland terecht?
Janneke Jorna
Tekening van de reis van Alexander Bosman gemaakt door kunstenaar Ralph Prins in Zwitserland. Ralph legt dezelfde reis af en komt tegelijkertijd met Alexander en honderden andere Nederlanders in Zwitserland terecht.
Oorlogsbronnen | NIOD
Uitgezonderd
Alexander is gepromoveerd jurist en tijdens de bezetting wordt hij juridisch medewerker bij de Joodsche Raad. Door die functie is hij lange tijd samen met zijn familie gesperrt, oftewel uitgezonderd van deportatie. Ook lukt het om op de Frederikslijst te komen, een lijst met Joden die vanwege landsbelang niet gedeporteerd worden. Dit is de zogenaamde Barneveldgroep.
Organisatie
Barneveldgroep
De Barneveldgroep was een groep prominente joden die door de Duitsers waren vrijgesteld van Arbeitseinsatz en deportatie. Zij werden ondergebracht in kasteel 'De Schaffelaar' en villa 'De Biezen' in Barneveld. Op 29 september 1943 werd de Barneveldgroep toch op transport naar Westerbork gesteld.
Meer over BarneveldgroepVeilige haven
Zo’n vierhonderd mensen van de Barneveldgroep zitten in een leegstaand landhuis bij Barneveld. Zo ook Alexander met zijn vrouw Anna Elisabeth Bosman-Cohen, hun dochters Rita Clara en Ina Hanna en zijn moeder Clara Henriëtte Bosman-Kan. Ook Ralph Prins, die later de reis van Alexander vastlegt in Zwitserland, behoort tot de Barneveldgroep vanwege het werk van zijn moeder. Het lijkt een veilige haven totdat de groep op 29 september 1943 alsnog naar Kamp Westerbork gebracht wordt.
Tekening van de reis van Alexander Bosman gemaakt door kunstenaar Ralph Prins in Zwitserland.Oorlogsbronnen | NIOD
Deportatie
Toch vervalt hun speciale status niet helemaal. De familie blijft lange tijd in Kamp Westerbork. Rita Clara werkt in de speelgoedmakerij van het kamp, Alexander is loodgieter. Wanneer ze uiteindelijk op 5 september 1944 gedeporteerd worden gaan ze naar Theresienstadt.
Gebeurtenis
Getto van Theresienstadt
De stad Theresienstadt - in het bijzonder de Grote Vesting - was vanaf november 1941 tot het einde van de oorlog in gebruik als getto voor gedeporteerde Joden. Een groot deel werd vanuit hier doorgestuurd naar Kamp Auschwitz-Birkenau of andere vernietigingskampen. Ook zaten er een groep oude of prominente Joden, zoals de leider van de Joodsche Raad David Cohen. In 1944 bezocht het Rode Kruis Theresienstadt. Als voorbereiding hiervoor werden vele Joden naar Auschwitz gestuurd om zo de overbevolking te verbergen.
Meer over Getto van Theresienstadt
Rita Lensink-Bosman (1927) aan het figuurzagen in de Westerborkfilm.Oorlogsbronnen | Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Ezeltje uit kamp Westerbork.Oorlogsbronnen | Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Uitwisselingstransport
Ondertussen zijn de Duitsers aan de verliezende hand en hebben een tekort aan alles. Ze sluiten een deal om gevangenen uit te wisselen voor geld, het zogenaamde uitwisselingstransport. 1200 gevangenen uit Theresienstadt worden geselecteerd, ruim vierhonderd Nederlanders waaronder een deel van de Barneveldgroep. Alexander, zijn vrouw, hun twee dochters en zijn moeder zijn erbij. Op 7 februari 1945 rijdt de trein Zwitserland binnen en zijn ze gered.
Gebeurtenis
Uitwisselingstransport
Het Uitwisselingstransport vond plaats op 7 februari 1945. Na maandenlange inspanningen van Zwitserse diplomaten en onderhandelingen tussen Heinrich Himmler en de Zwitserse politicus Jean-Marie Musy worden 1200 Joden, waarvan ruim 400 Nederlanders, uit concentratie- en doorvoerkamp Theresienstadt naar Sankt Gallen in Zwitserland getransporteerd.
Meer over Uitwisselingstransport
Tekening van de reis van Alexander Bosman gemaakt door kunstenaar Ralph Prins in Zwitserland.Oorlogsbronnen | NIOD
Zwitserland
In St. Gallen wordt de groep gedesinfecteerd, daarna gaan ze naar een vluchtelingenopvangkamp vlakbij Zürich. Direct pakt Alexander zijn werk weer op: samen met jurist David Simons, die dezelfde reis heeft afgelegd, bieden ze juridisch advies in het opvangkamp. In Les Avants worden ze geregistreerd en zijn er pasfoto’s gemaakt voor hun vluchtelingenpaspoort. Die zijn terug te vinden in het Zwitserse nationale archief. Zo zien we hoe de familie Bosman er vlak na hun bevrijding uitzag.
Reis vastgelegd
Vlak na de registratie en het maken van de foto's sterft moeder Clara Henriette Bosman-Kan een natuurlijke dood op 7 maart 1945. Ze wordt begraven in Zwitserland. Alexander keert begin juni 1945 met zijn vrouw en dochters terug naar Nederland. Maar voordat ze vertrekken legt toekomstig kunstenaar Ralph, Raphaël Mozes, Prins hun reis vast.
Ralph Prins in Zwitserland.Swiss Federal Archives SFA
Monument bij Kamp Westerbork gemaakt door Ralph Prins en onthuld door koningin Juliana in 1970.Oorlogsbronnen | Fries Verzetsmuseum
Deel dit artikel
