Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

Hendrik Krekel: de brieven van een foute filosoof

Voor het project Oorlog uit Eerste Hand digitaliseerde en transcribeerde het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies onder andere de brieven geschreven door collaborateurs uit haar collectie. Zo ook de uitgebreide correspondentie van Hendrik Krekel (1888-1978): filosoof, hoogleraar en ‘politiek delinquent’. In deze brieven is te lezen hoe het Krekel als collaborateur en na de oorlog in de bijzondere rechtspleging verging.

Collaboratie Vervolging

Premiejagers en collaborateurs: de Colonne Henneicke

Nederlandse Jodenjagers werken vanaf het voorjaar van 1943 mee aan het opsporen en oppakken van hun Joodse medeburgers. De opgepakte Joden worden daarna gedeporteerd naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor, de meesten zijn daar vermoord. Een van de meest beruchte Jodenjagers is de Colonne Henneicke, een groep van ruim vijftig Nederlanders onder leiding van Wim Henneicke die tegen betaling jacht maakt op Joodse onderduikers. Deze groep draagt binnen een half jaar tijd bij aan de deportatie van acht- tot negenduizend Joodse mensen.

Collaboratie Vooroorlogs

De oprichting van de NSB

Op maandag 14 december 1931 verzamelde zich in een gehuurd zaaltje (kosten: twee gulden) in het vergadergebouw van de Christelijke Jongemannen Vereeniging aan het Domplein in Utrecht een twaalftal Utrechtenaren. Zij gaven gehoor aan de oproep van Anton Mussert, die als hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat van Utrecht landelijke bekendheid genoot om het programma van zijn partij-in-wording te bespreken. Deze vergadering, die de geschiedenisboeken is ingegaan als de oprichtingsbijeenkomst van de NSB, was bepaald geen grootse gebeurtenis.

Collaboratie Koloniaal

Koloniaal Instituut wordt kazerne van Ordnungspolizei

Het Koloniaal Instituut voor de Tropen aan de Amsterdamse Mauritskade en Linnaeusstraat wordt eind 1940 de uitvalsbasis voor de Ordnungspolizei in de hoofdstad. Vanuit hier vertrekken de troepen om de Februaristaking neer te slaan en verschillende razzia's uit te voeren. Het gebouw dient ook als gerechtszaal. Twaalf verdachten van de aanslag op het Bevolkingsregister worden hier ter dood veroordeeld.

Collaboratie

Hoe Hermann Heinrich Pennings zijn liquidatie overleefde

Op 19 februari 1945 fietst SS'er Hermann Heinrich Pennings op de Rotterdamse Coolsingel. Hij wordt ingehaald en in zijn hoofd geschoten. De volgende dag worden als represaille tien mensen gefusilleerd. Maar in tegenstelling tot wat altijd is gedacht, blijft Pennings in leven. Dat blijkt uit een brief die hij drie weken na de aanslag schrijft aan zijn vrouw vanuit het Rotterdamse marineziekenhuis.

Collaboratie Militair

Nederlanders met Divisie Wiking aan het Oostfront

“Aan onze mannen danken wij het, dat wij eruit gekomen zijn,” stelt nazi-generaal Herbert Otto Gille na de slag om het Oekraïense Tsjerkassy in 1944. Met deze woorden prijst hij de Nederlandse vrijwilligers die meevechten in de SS-divisie Wiking. “Zij hebben het met voorbeeldige geestdrift gevochten en met ijzeren wilskracht hebben wij het klaargespeeld den vijandelijken ring te doorbreken.”

Collaboratie Vervolging

Tyfusuitbraak teistert Kamp Erika

“Medicijnen worden niet verstrekt, zieken en stervenden liggen zonder enige isolering of voorbehoedmiddel tegen besmetting tussen de gezonden”. Zo omschrijft een getuige de tyfusuitbraak in Kamp Erika. Ongeveer tweeduizend vermeende collaborateurs en voormalig leden van de NSB wachten in zomer van 1945 op hun berechting, als de ziekte de kop opsteekt.

MilitairCollaboratie

Nederlandse SS’ers geëxecuteerd door Edese verzet tijdens Operatie Market Garden

Terwijl het grootste gedeelte van de Nederlandse SS’ers aan het oostfront zitten, gaan honderden mannen het gevecht aan in Nederland. Deze vrijwilligers in Duitse krijgsdienst spelen een cruciale rol tijdens de Slag om Arnhem. Vijf van hen worden gevangen genomen door het Edese verzet.

VerzetCollaboratie

Vrouwen in verzet. Een Utrechtse liquidatie

Het beruchte hoofd van de Utrechtse politie en NSB’er Gerardus Johannes Kerlen wordt op 3 september 1943 doodgeschoten door het verzet. De dader: de half-Joodse verzetsvrouw Truus van Lier. Verzet is niet alleen mannenwerk, veel vrouwen zijn nauw betrokken bij het verzetswerk.

MilitairCollaboratie

Nederlanders vechten vrijwillig aan het Oostfront

Op 22 juni 1941 valt nazi Duitsland de Sovjet Unie aan. Het wordt een ongekend harde oorlog, zo’n 3,3 miljoen Sovjet burgers komen om het leven en aan beide zijde komen ruim een miljoen soldaten om het leven. Nederlandse mannen vechten mee aan Duitse zijde. Ongeveer zevenduizend Nederlanders komen om het leven in Duitse dienst.

Collaboratie Verzet

Een dodelijke oudjaarsavond. Silbertanne actie in Groningen

Tijdens oudejaarsnacht van 1943 gaat de deurbel bij tien anti-Duitse Groningers. Zes openen de deur en worden doodgeschoten. Eerder die avond is de Groningse collaborateur Anne Jannes Elsinga geliquideerd door het verzet. SD’ers van het Scholtenhuis en Nederlandse Waffen-SS frontsoldaten met verlof trekken erop uit en nemen wraak.

Collaboratie Vervolging

De hel van Ellecom

Op landgoed Avegoor, vlakbij het Gelderse Ellecom, worden vanaf 1941 Nederlandse SS’ers getraind. In het uniform van de Waffen-SS wordt lichaam en geest gevormd naar de nazi ideologie. De komst van 139 Joodse dwangarbeiders in september 1942 in Joods werkkamp Palästina geeft de SS’ers proefkonijnen. Drie van hen overleven het werkkamp niet.

Collaboratie Vervolging

De gewelddadige praktijken van folteraar Ernst Knorr

De Duitse SD’er Ernst Knorr martelt communistische verzetsstrijders in bezet Nederland. In het Oranjehotel en later in het Scholtenhuis vermoordt hij meerdere verzetsstrijders of martelt hen dood. Twee van zijn slachtoffers zijn Geus Sjaak Boezeman en koerier en wapensmokkelaar Esmée van Eeghen.