Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

Koloniaal Instituut wordt kazerne van Ordnungspolizei

Het Koloniaal Instituut voor de Tropen aan de Amsterdamse Mauritskade en Linnaeusstraat wordt eind 1940 de uitvalsbasis voor de Ordnungspolizei in de hoofdstad. Vanuit hier vertrekken de troepen om de Februaristaking neer te slaan en verschillende razzia's uit te voeren. Het gebouw dient ook als gerechtszaal. Twaalf verdachten van de aanslag op het Bevolkingsregister worden hier ter dood veroordeeld.

Collaboratie

Hoe Hermann Heinrich Pennings zijn liquidatie overleefde

Op 19 februari 1945 fietst SS'er Hermann Heinrich Pennings op de Rotterdamse Coolsingel. Hij wordt ingehaald en in zijn hoofd geschoten. De volgende dag worden als represaille tien mensen gefusilleerd. Maar in tegenstelling tot wat altijd is gedacht, blijft Pennings in leven. Dat blijkt uit een brief die hij drie weken na de aanslag schrijft aan zijn vrouw vanuit het Rotterdamse marineziekenhuis.

Collaboratie Militair

Nederlanders met Divisie Wiking aan het Oostfront

“Aan onze mannen danken wij het, dat wij eruit gekomen zijn,” stelt nazi-generaal Herbert Otto Gille na de slag om het Oekraïense Tsjerkassy in 1944. Met deze woorden prijst hij de Nederlandse vrijwilligers die meevechten in de SS-divisie Wiking. “Zij hebben het met voorbeeldige geestdrift gevochten en met ijzeren wilskracht hebben wij het klaargespeeld den vijandelijken ring te doorbreken.”

Collaboratie Vervolging

Tyfusuitbraak teistert Kamp Erika

“Medicijnen worden niet verstrekt, zieken en stervenden liggen zonder enige isolering of voorbehoedmiddel tegen besmetting tussen de gezonden”. Zo omschrijft een getuige de tyfusuitbraak in Kamp Erika. Ongeveer tweeduizend vermeende collaborateurs en voormalig leden van de NSB wachten in zomer van 1945 op hun berechting, als de ziekte de kop opsteekt.

MilitairCollaboratie

Nederlandse SS’ers geëxecuteerd door Edese verzet tijdens Operatie Market Garden

Terwijl het grootste gedeelte van de Nederlandse SS’ers aan het oostfront zitten, gaan honderden mannen het gevecht aan in Nederland. Deze vrijwilligers in Duitse krijgsdienst spelen een cruciale rol tijdens de Slag om Arnhem. Vijf van hen worden gevangen genomen door het Edese verzet.

VerzetCollaboratie

Vrouwen in verzet. Een Utrechtse liquidatie

Het beruchte hoofd van de Utrechtse politie en NSB’er Gerardus Johannes Kerlen wordt op 3 september 1943 doodgeschoten door het verzet. De dader: de half-Joodse verzetsvrouw Truus van Lier. Verzet is niet alleen mannenwerk, veel vrouwen zijn nauw betrokken bij het verzetswerk.

MilitairCollaboratie

Nederlanders vechten vrijwillig aan het Oostfront

Op 22 juni 1941 valt nazi Duitsland de Sovjet Unie aan. Het wordt een ongekend harde oorlog, zo’n 3,3 miljoen Sovjet burgers komen om het leven en aan beide zijde komen ruim een miljoen soldaten om het leven. Nederlandse mannen vechten mee aan Duitse zijde. Ongeveer zevenduizend Nederlanders komen om het leven in Duitse dienst.

Collaboratie Verzet

Een dodelijke oudjaarsavond. Silbertanne actie in Groningen

Tijdens oudejaarsnacht van 1943 gaat de deurbel bij tien anti-Duitse Groningers. Zes openen de deur en worden doodgeschoten. Eerder die avond is de Groningse collaborateur Anne Jannes Elsinga geliquideerd door het verzet. SD’ers van het Scholtenhuis en Nederlandse Waffen-SS frontsoldaten met verlof trekken erop uit en nemen wraak.

Collaboratie Vervolging

De hel van Ellecom

Op landgoed Avegoor, vlakbij het Gelderse Ellecom, worden vanaf 1941 Nederlandse SS’ers getraind. In het uniform van de Waffen-SS wordt lichaam en geest gevormd naar de nazi ideologie. De komst van 139 Joodse dwangarbeiders in september 1942 in Joods werkkamp Palästina geeft de SS’ers proefkonijnen. Drie van hen overleven het werkkamp niet.

Collaboratie Vervolging

De gewelddadige praktijken van folteraar Ernst Knorr

De Duitse SD’er Ernst Knorr martelt communistische verzetsstrijders in bezet Nederland. In het Oranjehotel en later in het Scholtenhuis vermoordt hij meerdere verzetsstrijders of martelt hen dood. Twee van zijn slachtoffers zijn Geus Sjaak Boezeman en koerier en wapensmokkelaar Esmée van Eeghen.

Collaboratie

Besmeurd met pek en veren: ‘Moffenmeiden’ als zondebok

Na de bevrijding vindt op straat een goed georganiseerd modern volksgericht plaats. Vrouwen die omgingen, of een relatie hadden met Duitse soldaten, worden in het openbaar kaalgeschoren en in sommige gevallen met pek ingesmeerd, met veren bestrooid en daarna in een kar rondgereden.

Collaboratie

Pantoffels en rassenleer: de vrouwen van de NSB

Met de invoering van vrouwenkiesrecht en de eerste feministische golf beginnen de denkbeelden over man-vrouwverhoudingen langzaam te veranderen. Onder invloed van deze ontwikkelingen ontstaan er ook verschillende conservatieve tegenbewegingen. De NSVO - een samenvoeging van verschillende nationaal-socialistische vrouwenclubs - is er een van. Om vrouwen te winnen voor het nationaal-socialisme in Nederland richt Mussert in september 1938 de NSVO op. De vrouwen van de NSVO naaien niet alleen pantoffels, maar spelen ook een rol in de richtingenstrijd binnen de NSB.

Collaboratie

De taal van de NSB

Taal is een onmisbaar propagandistisch strijdmiddel. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt taal ingezet om de vijand zwart te maken en het eigen gedachtegoed te verspreiden. Ondanks de grote invloed van het Duitse nationaalsocialisme op de NSB, houdt de partij er een geheel eigen jargon op na. Zo hebben alle maanden een alternatieve naam, zoals grasmaand, slachtmaand en sprokkelmaand.